- شرکتهای اولیه در زمانهای قدیم به این صورت بود که افراد با جمع نمودن سرمایه و تلاش خود و همچنین سرمایه و تلاش دیگران به فکر بازدهی اقتصادی بیشتر بوده اند که این همکاری در طول تاریخ صور مختلفی به خود گرفته است.

گروههایی وجود داشته اند که از دو یا چند نفر تشکیل شده و نیروی خود را صرف فعالیتهای کم و بیش پایدار می نمودند. همکاری های طولانی در تجارت زمینی و همکاری کوتاه مدت در تجارت دریایی
این گروههای جامعه به دو نوع تقسیم می شدند:

1. گروه سرمایه
2. گروه اشخاص: این گروه در حال حاضر رو به کاهش و گروه سرمایه رو به افزایش می باشند.

پیشینه ی شرکت مسئولیت محدود

شرکت با مسئولیت محدود در حقوق ایران اولین بار با تصویب قانون تجارت مصوب 1311 وارد قانونگذاری شد و در اولین قانون تجارت ایران مصوب 25 دلو 1303 و 12 فروردین 1304 پیش بینی نشده بود.
که از سال 1311 تا به حال با وجود نقص هایی که در قانون در رابطه با شرکت با مسئولیت محدود وجود دارد تغییری حاصل نشده است.

انواع شرکتها

ماده 20 ق.ت شرکتهای تجاری را بر 7 قسم تقسیم بندی نموده است:
1- شرکت سهامی 2- شرکت با مسئولیت محدود 3- شرکت تضامنی 4- شرکت مختلط سهامی
5- شرکت مختلط غیر سهامی 6- شرکت نسبی 7- شرکت تعاونی تولید و مصرف

البته می توان سه نوع عمده برای شرکتها نام برد:

1. شرکتهایی که در آن مسئولیت شرکاء نامحدود است (تضامنی و نسبی)
2. شرکتهایی که در آن مسئولیت شرکاء محدود به سرمایه است ( با مسئولیت محدود و سهامی عام و خاص)
3. شرکتهایی که ترکیبی از دو نوع ذکر شده است.
   3-1- شرکت مختلط سهامی که ترکیبی از شرکت سهامی و تضامنی هستند.
   3-2- شرکت مختلط غیر سهامی که ترکیبی از شرکت تضامنی و مسئولیت محدود است.

تعریف شرکت:

ماده 518 ق.م شرکت را اینگونه تعریف کرده است: "شرکت عبارت است از اجتماع حقوق مالکین در شیء واحد به نحو اشاعه که ممکن است اختیاری و با اراده طرفین باشد و یا قهری و اجباری باشد. مانند: ارث".
در حقوق ما قانون تجارت در تعریف شرکت ساکت مانده ولی دکترین حقوق تعریف های مختلفی از شرکت داشته اند.

دکتر ستوده تهرانی: "شرکت تجاری عبات است از سازمانی که بین دو یا چند نفر تشکیل میشود که در آن هر یک سهمی به صورت نقد یا جنس یا کار خود در بین می گذارند تا مبادرت به عملیات تجاری نموده و منافع و زیانهای حاصله را بین خود تقسیم کنند". البته ایرادهایی بر این تعریف وارد  بوده و این ایرادها از نظر دکتر اسکینی عبارتند از:
1- به شرکت نه به عنوان یک قرارداد بلکه به عنوان یک موسسه نگریسته میشود در حالی که شرکت بیش از هر چیز یک قرارداد است.
2- شرکت را موسسه یا سازمانی تلقی میکنند که مبادرت به عملیات تجاری میکند در صورتیکه مطابق ماده 2 لایحه قانونی 1347 در مورد شرکت سهامی مقرر کرده است. شرکت سهامی شرکت بازرگانی محسوب میشود ولو اینکه موضوع عملیات آن بازرگانی نباشد.

تعریف دکتر اسکینی از شرکت تجاری: شرکت تجاری، قراردادی است که به موجب آن یک یا چند نفر توافق میکنند سرمایه مستقلی را که از تجمیع آورده های آنها تشکیل میشود، ایجاد کنند و به موسسه ای که برای انجام مقصود خاص تشکیل میگردد، اختصاص می دهند و در منافع و زیانهای احتمالی حاصل از به کارگیری سرمایه سهیم می شوند.

خصوصیت شرکت با مسئولیت محدود
شرکت با مسئولیت محدود، شرکتی موضوعاٌ تجاری است و به عبارت دیگر، موضوع فعالیت آن نمیتواند چیزی جز امور تجاری باشد ( ماده 94 ق ت ) که از این نظر با شرکت سهامی متفاوت است، تشکیل شرکت با مسئولیت محدود نیاز به تشریفات پیچیده ای ندارد و کافی است که دو نفر شریک وجود داشته باشند و سرمایه نقدی و غیر نقدی خود را روی هم جمع کرده، تسلیم کنند تا شرکت تشکیل شود.

اسم شرکت:
اسم شرکت باید دارای اسم مخصوصی که در حال حاضر باید سه سیلاب باشد و در فرهنگ نامه معین یا دهخدا باید مستند فارسی داشته باشند. اسم شرکت باید متضمن عبارت ( با مسئولیت محدود) باشد والا در مقابل اشخاص ثالث شرکت تضامنی محسوب خواهد شد و همچنین اسم شرکت نباید متضمن اسم هیچیک از شرکاء باشد وگرنه آن شریک حکم شریک ضامن در شرکت تضامنی را دارد. ماده 95ق.ت

آغاز شخصیت حقوقی:
شرکت با مسئولیت محدود، تضامنی و نسبی وقتی تشکیل میشوند که تمام سرمایه نقدی تادیه و سهم الشرکه غیر نقدی نیز تقویم و تسلیم شده باشد.
* در شرکت با مسئولیت محدود اوراق سهام وجود ندارد.
ماده 102 ق ت (سهم الشرکه شرکاء نمی تواند به شکل اوراق تجاری قابل انتقال، اعم از: با اسم یا بی اسم و غیره درآید.

ضمانت اجرای عدم رعایت شرایط تشکیل شرکت:
1- بطلان شرکت ماده 96 ق ت شرکت با مسئولیت محدود، وقتی تشکیل میشود که تمام سرمایه نقدی تادیه و سهم الشرکه غیر نقدی نیز تقویم و تسلیم شده باشد.
ماده 97 ق ت در شرکت نامه باید قید شود که سهم الشرکه های غیر نقدی هر کدام به چه میزان تقویم شده است.
ماده 100 ق ت، هر شرکت با مسئولیت محدود که بر خلاق ماده 96 و 97 تشکیل شده باشد باطل و از درجه اعتبار ساقط است، لیکن شرکاء در مقابل اشخاص ثالث حق استناد به این بطلان را ندارند.

مسئولیت مدنی ناشی از بطلان شرکت:
ماده 101 ق ت (( اگر حکم بطلان شرکت به استناد ماده قبل (100) صادر شود، شرکایی که بطلان مستند به عمل آنهاست و هیات نظار و مدیرهایی که در حین حدوث، سبب بطلان یا بلافاصله پس از آن سرکار بوده و انجام وظیفه نکرده اند در مقابل شرکای دیگر و اشخاص ثالث نسبت به خسارت ناشیه از این بطلان، متضامنا مسئول خواهند بود.

مسئولیت مدنی ناشی از تقویم آورده های غیر نقدی:
ماده 98 ق ت، شرکاء نسبت به قیمتی که در حین تشکیل شرکت برای سهم الشرکه های غیر نقدی معین شده در مقابل اشخاص ثالث مسئولیت تضامنی دارند، و هر کدام از شرکاء که تمام خسارت را پرداخت نمود، میتواند به دیگر شرکا  مراجعه نماید.

مسئولیت کیفری:
بند الف ماده 115 ق ت، درباره موسسان و مدیرانی قابل اجراست که برخلاف واقع پرداخت سهم الشرکه نقدی و تقویم و تسلیم سهم الشرکه غیر نقدی را در اوراق و اسنادی که باید برای ثبت شرکت بدهند اظهار کرده اند.
بند ب ماده 115 ق ت، کسانی را که به وسایل متقلبانه سهم الشرکه غیر نقدی را پیش از قیمت واقعی تقویم می کنند، کلاهبردار محسوب کرده است.

نظارت شرکاء بر شرکت:
حق نظارت شرکاء بر شرکت با مسئولیت محدود و کنترل آن به تعداد شرکای این نوع شرکت بستگی دارد. هرگاه شرکت کمتر از 13 عضو داشته باشد نظارت شرکاء بر شرکت جنبه انفرادی دارد ( مطابق ماده 170 ق ت ( تا 15 روز قبل از انعقاد مجمع عمومی، هر شریک میتواند خود یا نماینده او در مرکز اصلی شرکت حاضر شده از صورت بیلان و صورت دارائی و راپورت هیات نظار اطلاع حاصل کنند) و اگر تعداد بیشتر بود مقررات ماده 165 که در مورد شرکتهای مختلط سهامی است در مورد شرکت با مسئولیت محدود نیز لازم الاجراست. اعضای هیات نظار لااقل از سه نفر از شرکاء تشکیل میشود.

تاریخچه قوانین راجع به شرکتهای سهامی در حقوق ایران:

اگر چه قسمتی از قانون تجارت مورخ 1303 و 1304 به مقررات راجع به شرکتهای سهامی اختصاص یافته بود، اولین قانونی که در آن مقررات راجع به شرکتها به صورت نسبتا جامعی پیش بینی شد، قانون 1311 بود، مبحث اول این قانون مواد 21 لغایت 93 به این نوع شرکت اختصاص داده شده بود که بدلیل اشکالاتی که در آن قانون وجود داشت و کمیسیون های متعددی برای تصویب قانون جدید تشکیل شد که سرانجام به تدوین و تصویب لایحه قانونی قسمتی از قانون تجارت انجامید .
لایحه قانونی 1347 متضمن 300 ماده است که معادل نیمی از مواد قانون تجارت 1311 است. این امر نشان دهنده اهمیتی است که قانونگذار به شرکت سهامی و نقش آن در حیات اقتصادی کشور داده است.

تعریف شرکت سهامی خاص:
شرکت سهامی شرکتی است که که حداقل از سه نفر تشکیل و در آن  سرمایه به سهام مساوی تقسیم شده است  و مسولیت صاحبان سهام محدود به مبلغ اسمی انهاست.
قانون سال 1311 تصریح کرده بود که شرکت سهامی شرکتی است که برای امور تجاری تشکیل می شود (ماده 21) اما در لایحه 1347 به تبعیت از قانون 1966 فرانسه راجع به شرکتهای تجاری از ضرورت ملغی گردید و تصریح شده است  که (شرکت سهامی شرکت بازرگانی محسوب میشود  ولو اینکه موضوع عملیات ان بازرگانی نباشد ماده 2)
در شرکت سهامی به صاحبان سرمایه سهامدار گفته می شود  کسانی که سهام آنان در شرکتهای بزرگ و شرکتهای که در بورس و اوراق بهادار  حضور دارند  پیوسته دست به دست می شوند امری که شرکت سهامی را از شرکت با مسئو لیت محدود مجزا می کند.

انواع شرکت های سهامی:
شرکت های سهامی به دو نوع عام و خاص تبدیل می شود.
شرکت  سهامی عام (شرکت هایی که موسسان انها قسمتی از سرمایه شرکت را از طریق فروش سهام به مردم تامین می کنند)
شرکت سهامی خاص(شرکت های که تمام سرمایه آن در موقع تاسیس منحصرا به وسیله موسسان تامین شده  ماده 4 لایحه قانونی 1347)
اسم شرکت باید دارای اسم مخصوصی که دارای مستند فارسی باشد و عبارت سهامی خاص نیز در کنار اسم شرکت نوشته شود (ذکر نام شریک دارای ضمانت اجرای کیفری و فاقد ضمانت اجرای حقوقی می باشد)

آغاز شخصیت حقوقی:
تعیین آغاز شخصیت حقوقی از این نظر واجد اهمیت است که نقطه آغاز تعهدات شرکت را معین می کند در واقع تا قبل از تحقق شخصیت حقوقی علی الاصول نمی توانند تعهداتی را که شرکا بر عهده گرفته اند  بر عهده شرکت گذاشت چرا که شرکتی وجود ندارد تا بتواند متعهد شود.
شرکت سهامی خاص پس از امضای اساسنامه توسط کلیه سهامداران و پرداخت قسمت نقدی سرمایه که نباید کمتر از سی پنج درصد از کل مبلغ رسمی سهام باشد وانتخاب مدیران و بازرسان توسط کلیه سهامداران  و همچنین قبول سمت مدیریت و بازرسی توسط مدیران و بازرسان تشکیل می شود.

بطلان شرکت:
علل بطلان شرکت را می توان به دو دسته تقسیم کرد:

1. علل عام مانند عدم اهلیت – عدم رضایت – مخالفت قرار داد با نظم عمومی – غیر مشروع بودن موضوع و غیر مشروع بودن جهت (ماده 190 قانون مدنی)
2. علل مربوط به لایحه قانونی 1347 که به برخی از آنها در مورد شرکت سهامی خاص اشاره می کنیم:
   2-1- هر گاه تعداد شرکا کمتر از 3 نفر باشد
   2-2- هر گاه در زمان تاسیس سرمایه شرکت سهامی خاص کمتر از یک میلیون ریال باشد یا بعد از تاسیس به هر دلیلی کمتر شود
   2-3- هر گاه مقررات ماده 20 لایحه قانونی 1347 در مورد تشکیل شرکتهای سهامی خاص  یعنی امضای اساسنامه به وسیله تمامی سهامداران – پرداخت قسمت نقدی سرمایه – تعهد تمام سرمایه – تقویم و تسلیم سرمایه غیر نقدی – تعیین مدیران و بازرسان و .... رعایت نشده باشد.
   در مورد ماده 270 لایحه قانونی 1347 ذکر این نکته را لازم می بینیم که چون بطلان امری استثنایی است و اصل شرکت است نمی توان بطلان شرکت را اعلام کرد مگر اینکه در تشکیل شرکت یکی از مقررات قانونی نقض شده باشد

مسئولیت مدنی:
مطابق با ماده273 لایحه قانونی 1347 در صورت صدور حکم قطعی بر بطلان شرکت یا بطلان عملیات یا تصمیمات شرکت کسانی که مسئول بطلان هستند متضامنا مسئول خساراتی خواهند بود که از آن بطلان به صاحبان سهام و اشخاص ثالث متوجه شده است.

جدول مقایسه شرکت سهامی با مسئولیت محدود: