بازرسان اشخاصی هستند که توسط مجمع عمومی برای نظارت به اعمال مدیران و حساب ها و معاملات شرکت انتخاب می گردند. هر شرکت سهامی باید الزاماَ حداقل یک بازرس داشته باشد. ( ماده 144 لایحه قانونی 1347). انتخاب بیش از یک بازرس برای شرکت اختیاری بوده، زمانی مفید است که حجم زیاد امور شرکت آن را ایجاب می کند.
انتخاب یک یا چند بازرس علی البدل نیز برای شرکت الزامی است "... تا در صورت معذوریت یا فوت یا استعفا یا سلب شرایط یا عدم قبول سمت توسط بازرس یا بازرسان اصلی، جهت انجام وظایف بازرسی دعوت شوند". ( ماده 146 لایحه قانونی 1347). وظایف بازرسان علی البدل با رفع معذوریت بازرس اصلی ( اگر علت کنار رفتن بازرس مزبور معذوریت باشد) خاتمه می یابد. در صورت فوت یا استعفا یا سلب شرایط یا عدم قبول سمت از طرف بازرس اصلی، وظایف بازرس علی البدل در پایان مهلتی که از ابتدا برای بازرسی او معین شده است خاتمه خواهد پذیرفت.
بازرسان می توانند هم از بین صاحبان سهام انتخاب گردند، و هم خارج از شرکت .انتخاب اولین بازرس یا بازرسان در شرکت های سهامی عام با مجمع عمومی موسس ( ماده 145 ناظر بر ماده 17 لایحه قانونی 1347) و در شرکت های سهامی خاص با سهامداران شرکت است که در مورد اخیر، این انتخاب باید در صورتجلسه ای قید و به امضای کلیه سهامداران برسد( ماده 145 ناظر بر بند 3 ماده 20 لایحه قانونی 1347). در طول حیات همه شرکت های سهامی، انتخاب بازرس یا بازرسان با مجمع عمومی عادی است. ( مواد 144 و 146 لایحه قانونی 1347).

• چه اشخاصی نمی توانند به عنوان عضو بازرس منصوب گردند ؟

1- محجورین و کسانی که حکم ورشکستگی آن ها صادر شده است. ( ماده 111 ل. ا. ق. ت )
2- کسانی که به علت ارتکاب جنایت یا یکی از جنحه های سرقت ، خیانت در امانت ، کلاهبرداری ، جنحه هایی که به موجب قانون در حکم خیانت در امانت یا کلاهبرداری شناخته شده است ، اختلاس، تدلیس، تصرف غیر قانونی در اموال عمومی ، که به موجب حکم قطعی از حقوق اجتماعی، کلاَ یا بعضاَ محروم شده باشند ، البته فقط در مدت محرومیت . ( ماده 111 ل. ا. ق. ت )
3- اعضاء هیات مدیره یامدیرعامل شرکت ( ماده 147 ل. ا. ق. ت )
4- اقرباء سببی و نسبی مدیران یا مدیر عامل تا درجه سوم از طبقه اول و دوم ( ماده 147 ل. ا. ق. ت )
5- هر کس که خود یا همسرش از اشخاص مذکور در بند 2 موظفاَ حقوق دریافت می دارد. ( ماده 147 . ا. ق. ت )
بازرسان می توانند :
1- در هر موقع هر گونه رسیدگی و بازرسی لازم را انجام دهند.
2- اسناد ، مدارک و اطلاعات مربوط به شرکت را مطالبه نمایند و مورد رسیدگی قرار دهند.
3- می توانند به مسئولیت خود و برای انجام وظایفی که بر عهده دارند، از نظر کارشناس استفاده کنند، به شرط آن که آن ها را قبلاَ به شرکت معرفی نمایند. این کارشناسان در مورد تعیین شده از سوی بازرس مانند خود بازرس حق هر گونه تحقیق و رسیدگی دارند.
بازرسان باید گزارش سالانه ای به مجمع عمومی عادی تسلیم کنند. این گزارش باید دارای اوصاف ذیل باشد :
1- این گزارش باید لااقل ده روز قبل از تشکیل مجمع عمومی عادی جهت مراجعه صاحبان سهام در مرکز شرکت آماده باشد. ( ماده 150 ل. ا. ق. ت )
2- اگر مجمع عمومی بدون دریافت گزارش بازرس یا بر اساس گزارش اشخاصی که انتخاب آنان به بازرسی ممنوع بوده است ، صورت دارایی و ترازنامه و حساب سود و زیان شرکت را مورد تصویب قرار دهد این تصویب به هیچ وجه اثر قانونی ندارد و از درجه اعتبار ساقط خواهد بود.
3- در صورت تعدد بازرسان هر یک می توانند به تنهایی وظایف خود را انجام دهند ولی همه آن ها باید گزارشی واحد تهیه کنند. در صورت وجود اختلاف نظر بین آن ها موارد اختلاف با ذکر دلیل در گزارش قید خواهد شد. ( تبصره ماده 150 ل. ا. ق. ت )
سوال : در صورت فقدان بازرس یا امتناع آنان از انجام تکالیف، چه باید کرد ؟ ( ماده 153 ل. ا. ق. ت )
اگر مجمع بازرس معین نکرده باشد یا یک یا چند نفر از بازرسان به عللی نتواند گرازش دهند یا از دادن گزارش امتناع کنند، رئیس دادگاه شهرستان ( در حال حاضر رئیس دادگاه عمومی ) به تقاضای هر ذینفع بازرس یا بازرسان را به تعداد مقرر در اساسنامه شرکت انتخاب خواهد کرد تا وظایف مربوطه را تا وقتی که بازرس توسط مجمع عمومی انتخاب می گردد، انجام دهند . تصمیم رئیس دادگاه شهرستان ( در حال حاضر رئیس دادگاه عمومی ) در این مورد غیر قابل شکایت ( قطعی ) است.
سوال : مسئولیت بازرسان در برابر شرکت یا اشخاص ثالث نسبت به تخلفاتی که در انجام وظایف خود مرنکب می شوند، چگونه است ؟ ( ماده 154 ل. ا. ق. ت )
مسئولیت آن ها طبق قواعد عمومی مربوط به مسئولیت مدنی خواهد بود و آن ها طبق قواعد عام حاکم بر مسئولیت مدنی مسئول جبران خسارات وارده خواهند بود. بنابراین از آن جا که بنابر قواعد عام مسئولیت مدنی ایران ، ( جز در برخی موارد استثنایی ) ، در صورتی که چند نفر با هم اقدام به ورود هسارتی بنمایند، به طور مشترکاَ و نه متضامناَ مسئول جبران خسارت وارده هستند، بازرسان متعددی نیز که به دلیل تخلف خسارتی به شرکت یا شخص ثالث وارد نموده اند، مشترکاَ مسئول جبران خسارت اند، برخلاف مدیران متخلف که در مواردی مشترکاَ و در مواردی ماضامناَ مسئول جبران خسارت بودند.
از انتخابتان متشکریم.
خوانندگان عزیز ، می توانند سوالات خود را از طرق ذیل با ما در میان بگذارند :

• شماره تماس:42143-021
• سامانه ی پیامکی: 100042143
• تماس با مشاوران ارشد از طریق شماره های مندرج در سامانه