سرمایه در شرکت های سهامی رکن اصلی و اساسی شرکت است و هیچ شرکتی بدون سرمایه تشکیل نمی شود و به ثبت نمی رسد . ولی در شرکت سهامی ، سرمایه اهمیت خاصی دارد. در واقع ، سرمایه شرکت چیزی است که طلبکاران می توانند روی آن حساب کنند و صاحبان سهام ، آن را در شرکت گذاشته اند که " وثیقه " پرداخت دین شرکت به اشخاص ثالث می باشد و به عبارتی ، سرمایه ، ما به ازای محدوده مسئولیت شرکاست.

شایان ذکر است ، قانون گذار به جز در مورد شرکت های سهامی که حداقل میزان سرمایه را معین کرده در مورد بقیه شرکت ها چیزی نگفته است. بنابراین در شرکت سهامی عام حداقل سرمایه در بدو تاسیس 000/000/5 ریال است و در مورد شرکت سهامی خاص 000/000/1 ریال است و در صورتی که سرمایه شرکت بعد از تاسیس به هر علتی کم شود باید ظرف مدت یک سال نسبت به افزایش سرمایه تا میزان حداقل مقرر اقدام شود یا شرکت به نوع دیگری تبدیل شود در غیر این صورت هر ذینفع می تواند انحلال شرکت را از دادگاه بخواهد .
سرمایه شرکت سهامی به سهام تقسیم می شود و هر شریک ، مالک تعدادی از این سهام است. فرض کنیم سرمایه شرکتی که از 10 سهامدار تشکیل شده ، بالغ بر 10 میلیون ریال باشد و هر یک از آن ها یک دهم این مبلغ را به شرکت آورده باشند و سرمایه شرکت نیز به 1000 سهام 10000 ریالی تقسیم شده باشد ، در چنین صورتی ، هر یک از شرکاء ، مالک " صد " سهم است که می تواند تعدادی از آن ها را به کسانی که می خواهد منتقل کند. علی الاصول ، این انتقال آزاد است و این امر ، از دیگر خصایص عمده شرکت سهامی به شمار می رود. شرکت سهامی دو ویژگی دیگر نیز دارد. اول اینکه در آن، مسئولیت سهامداران محدود به مقدار سهام آن هاست و دوم اینکه موسسان شرکت ، یعنی شرکای اولیه آن ، باید با پذیره نویسی ، یعنی با مراجعه به عموم مردم ، سرمایه شرکت را تامین کنند و آوردندگان سرمایه ، فقط خود موسسان نیستند.

خصوصیات سهم

سهم محور اساسی شرکت سهامی و معرف میزان مشارکت و تعهدات و منافع صاحب آن شناخته می شود که دارای شکل مخصوص و دربرگیرنده امتیازات خاص خود می باشد . در شرکت سهامی مشارکت سهامداران در فعالیت شرکت بستگی به میزان سهام آن ها دارد. حق حضور در مجامع عمومی ، حد نصاب مجامع عمومی ، حق رای در مجامع عمومی ، حق مشارکت در مدیریت ، حق دعوت از مجامع عمومی در شرایط فوق العاده ، حق رجحان در خرید سهام جدید و حق رای بر تغییر اساسنامه و افزایش و کاهش سرمایه همگی بستگی به داشتن سهم و گاهی سهم بیشتر دارد.
از طرف دیگر سهامداران اگرچه طرف مستقیم ایفاء تعهدات شرکت قرار نمی گیرند ولی هر صاحب سهم به میزان سهمی که در شرکت دارد به طور غیرمستقیم پاسخگوی تعهدات شرکت قرار می گیرد زیرا در صورت زیان شرکت تا مبلغ اسمی سهمی که تمام مبلغ آن را پرداخته است ، متضرر می شود.
افزون بر این تقسیم سود شرکت بر مبنای سهامی است که هر سهامدار در شرکت دارند . هر تعداد سهام بیشتر داشته باشیم به همان تعداد واحد سود بیشتر به ما تعلق می گیرد.
ذیلاَ به بررسی بیشتر خصوصیات سهم می پردازیم.

الف- شکل سهم

با توجه به اینکه ورقه سهم مشخص کننده میزان مشارکت و تعهدات و منافع صاحب سهم است ، خیلی طبیعی است که اوراق سهام متحدالشکل و دارای امضای معتبر باشد. لذا ماده 276 قانون اشخاص حقوقی و شرکت های تجاری مقرر است که اوراق سهام متحد الشکل و چاپی و دارای شماره ترتیب باشد. به امضای لااقل دو نفر که به موجب مقررات اساسنامه تعیین می شوند برسد. همچنین سهام شرکت ها را می توان با رعایت قوانین مربوط به صورت الکترونیک تنظیم کرد.
در مورد شرکت سهامی ، قانونگذار پیش بینی کرده است که در موارد خاصی و با تشریفات قانونی ویژه ای می توان سرمایه شرکت را افزایش یا کاهش داد، بدون آنکه بتوان سرمایه شرکت را پایین تر از حداقل قانونی معین کرد. البته ، نمی توان گفت سرمایه شرکت همیشه در یک سطح باقی می ماند ؛ چرا که سرمایه ، در حال گردش است و ممکن است به کارهای متعددی اختصاص یابد ؛ برای مثال ، ممکن است این سرمایه به سبب زیان شرکت ، کم شود یا اینکه از بین برود . به عکس، ممکن است به دلیل سود شرکت ، بیشتر از آن مبلغی شود که در ابتدا شرکاء آورده اند ؛ به همین دلیل ، باید سرمایه واقعی شرکت را در دارایی آن جستجو کرد و در واقع ، دارایی شرکت را می توان وثیقه طلب طلبکاران آن قرار داد.
در ماده 277 ریز نکاتی که باید در ورقه گنجانیده شود احصاء شده است . به موجب این ماده در ورقه سهم نکات ذیل باید قید شود :
1- هویت و اقامتگاه شرکت
2- هویت سهامدار
3- مبلغ سرمایه ثبت شده و مقدار پرداخت شده آن
4- نوع سهم
5- مبلغ اسمی سهم و مقدار پرداخت شده آن به حروف و با اعداد
6- تعداد سهامی که هر ورقه نماینده آن است.
7- سمت اشخاص مکلف به امضاء سهم طبق اساسنامه
ذکر نام شرکت در ورقه سهم مشخص کننده شرکت و ذکر شماره ثبت معرف شخصیت حقوقی و ثبت و رسمیت شرکت است. سرمایه ثبت شده و مقدار پرداخت شده شرکت معرف میزان دارایی در اختیار شرکت است که بیشتر باشد اعتبار بیشتری به شرکت می دهد. تعیین نوع سهم روش انتقال آن را مشخص می نماید.
سهم بی نام با قبض و اقباض و سهم با نام با ثبت در دفتر مخصوص ثبت سهام شرکت قابل نقل و انتقال است . مبلغ اسمی سهم و تعداد سهامی که ورقه سهم معرف آن است و درج مبلغ پرداخت شده سهم در روی ورقه بیانگر مبلغ سرمایه و میزان مشارکت و حقوق و تعهدات دارنده سهم در شرکت است . در شرکت سهامی عام به استناد ماده 278 ق. ا. ح. ش. ت مبلغ اسمی هر سهم نباید از یک میلیون ریال بیشتر باشد و مبلغ اسمی سهام و همچنین قطعات سهام در صورت تجزیه باید مساوی باشد.
مبلغ اسمی سهم مبلغی است که در روی ورقه نوشته شده است و با مبلغ واقعی آن متفاوت و در مقابل آن قرار می گیرد. مبلغ واقعی سهم ممکن است مبلغ بیشتر یا کمتر از مبلغ اسمی سهم باشد. مبلغ واقعی سهم از ارزش دارایی واقعی شرکت در روز تقسیم بر تعداد سهام به دست می آید. اگر از زمان انتشار سهام تا روز تعیین قیمت واقعی سهم شرکت فعالیت اقتصادی درخشانی داشته باشد قیمت واقعی سهم از مبلغ اسمی آن بیشتر می شود. ولی اگر شرکت در سال های گذشته فعالیت مثبتی نداشته و همواره با ضرر مواجه بوده است ، ارزش مبلغ اسمی سهم در محتوی تنزل و قیمت واقعی سهم کمتر از مبلغ اسمی سهم خواهد بود.
بنابراین شکل سهم به نحوی تنظیم شده است که با مطالعه آن میزان مشارکت و تعهدات و منافع صاحب آن مشخص می گردد.

ب- نقل و انتقال سهام

قابلیت نقل و انتقال خصیصه ذاتی ورقه سهم است. در واقع در شرکت های سرمایه محور اساسی امور سرمایه است که ورقه سهم معرف آن می باشد. لذا در شرکت های سهامی عام نقل و انتقال سهام مطلقاَ آزاد و نمی تواند مشروط به موافقت مدیران شرکت یا مجامع عمومی صاحبان سهام بشود. اگرچه در بند 7 ماده 48 ق. ا. ح. ش. ت نحوه واگذاری سهم الشرکه یا سهام قید شده است ولی در اساسنامه شرکت سهامی قید این موضوع ضرورتی ندارد و قید خلاف آن مخالف ذات سهم و قابل نقل و انتقال سهم در شرکت سهامی عام مشروط به موافقت مدیران یا مجامع عمومی شده باشد این شرط معتبر نخواهد بود و ایجاد مانع برای نقل و انتقال سهام از موارد نقض مقررات محسوب است که موجب مسئولیت مدنی و کیفری است. این مطلب را صریحاَ ماده 294 قانون اشخاص حقوقی و شرکت های تجاری مورد تایید قرار داده است زیرا طبق این ماده در اساسنامه نمی توان واگذاری سهام را محدود کرد. البته در محدودیت نقل و انتقال سهام شرکت سهامی و جلب موافقت مدیران یا مجامع عمومی این حکمت وجود دارد که مانع دخول اغیار به جمع یاران همدل می گردد. ولی نباید نباید فراموش کرد که شرکت سهامی عام معمولاَ با تعداد زیادی شریک که با یکدیگر علایق خاص و علایق خانوادگی یا شغلی ندارند ، تشکیل می شود.
سهامداران به هنگام تشکیل شرکت موضوع را بررسی و با موافقت شرط مناسب وضعیت شرکت را در اساسنامه درج می نمایند.
از نظر شکلی نقل و انتقال سهم بی نام با قبض و اقباض انجام می شوند و چون نام کسی بر روی سهم درج نشده است و سابقه ثبتی هم ندارد ، از انواع اسناد در وجه حامل شناخته می شود. قسمت اول ماده 292 قانون اشخاص حقوقی و شرکت های تجاری مقرر می دارد سهم بی نام سند در وجه حامل محسوب و دارنده مالک آن شناخته می شود مگر خلاف آن ثابت گردد. نقل و انتقال اینگونه سهام به قبض و اقباض به عمل می آید.
برای نقل و انتقال سهم بانام شرایط پیچیده تری در نظر گرفته شده است . طبق ماده 293 همان قانون انتقال سهام بانام باید در دفتر ثبت سهام شرکت به ثبت برسد و انتقال دهنده یا وکیل یا نماینده قانونی او باید انتقال را تایید کنند. واگذاری سهام بانام باید در دفتر الکترونیک ثبت سهام شرکت به ثبت برسد و انتقال دهنده و انتقال گیرنده یا نمایندگان آن ها باید مراتب انتقال را در دفتر مذکور امضاء کنند. هویت و نشانی دقیق انتقال گیرنده نیز در دفتر ثبت سهام شرکت قید می شود و از نظر اجرای تعهدات ناشی از واگذاری سهم ، معتبر است. هر گونه تغییر اقامتگاه نیز باید به همان ترتیب به ثبت برسد و امضاء شود. هر گونه انتقال سهم بدون رعایت شرایط مذکور از نظر شرکت و اشخاص ثالث فاقد اعتبار است.
چنانکه ملاحظه می شود نقل و انتقال سهم با نام برخلاف سهم بی نام کاملاَ تحت کنترل شرکت قرار دارد و با انتقال سهم کلیه حقوق و تعهدات ناشی از سهم به منتقل الیه انتقال داده می شود.
خرید و فروش سهام شرکت سهامی معمولاَ در بورس اوراق بهادار توسط کارگزاران بورس انجام می شود. خرید آزاد است و هر شخص حقیقی و حقوقی می تواند خریدار سهم شرکت باشد. ولی خرید سهم شرکت توسط خود شرکت با مشکل معامله با خود و سوء استفاده احتمالی در بورس برای کاهش و افزایش تصنعی قیمت سهم همراه است. لذا معمولاَ خرید سهم شرکت توسط همان شرکت ممنوع اعلام شده است.
باید توجه داشت که در هیچ موردی ممنوعیت مطلق نقل و انتقال سهم شرکت سهامی چه عام و چه خاص وجود ندارد. ممنوعیت ها مقطعی و نسبی است. به عنوان مثال سهم وثیقه مدیران در مدت مدیریت قابل نقل و انتقال نیست ولی با پایان مدت مدیریت و تصفیه حساب رفع ممنوعیت خواهد شد. تصویب ترازنامه و حساب سود و زیان هر دوره مالی شرکت به منزله مفاصا حساب مدیران برای همان دوره مالی می باشد. پس از تصویب ترازنامه و حساب و سود و زیان دوره مالی که طی آن مدت مدیریت مدیران منقضی یا به هر نحو دیگری از آنان سلب سمت شده است سهام مورد وثیقه اینگونه مدیران خود به خود از قید وثیقه آزاد و قابل نقل و انتقال خواهد شد.
در پایان باید به این نکته اشاره داشت که هر گاه در زمان انحلال شرکت و پس از تصفیه اموال آن و پرداخت کلیه بدهی های شرکت ، چیزی از دارایی شرکت باقی بماند ، هر سهام دار به نسبت سرمایه خود در شرکت ، نسبت به آن دارای حق خواهد بود و باید به او پرداخت شود.
از همراهیتان سپاسگزاریم.
در صورت نیاز به کسب اطلاعات بیشتر با ما تماس حاصل فرمایید و یا به مقالات ذیل مراجعه نمایید :
- روش های تقویم آورده های غیرنقدی برای تشکیل و ثبت شرکت سهامی
- سرمایه شرکت سهامی
- الزامات در خصوص تامین سرمایه ثبت شرکت های سهامی