این مقاله با هدف بررسی وجوه افتراق تاسیس و ثبت شرکت تعاونی با شرکت سهامی تهیه گردیده است .متقاضیان عزیز، علاوه بر مطالعه این مطلب، در صورت نیاز به کسب اطلاعات بیشتر در این رابطه می توانند مقالات ذیل را نیز مورد مطالعه قرار دهند :

- راهنمای گام به گام تشکیل و ثبت شرکت سهامی خاص
- شرایط لازم جهت ثبت و تاسیس شرکت سهامی عام چیست ؟
- شرایط تشکیل و ثبت شرکت تعاونی چیست ؟

22 تفاوت عمده تاسیس و ثبت شرکت تعاونی با شرکت های سهامی

برای روشن ساختن وجوه تمایز شرکت های متشکله بر اساس اصول بازرگانی و شرکت های متشکله بر مبنای اصول تعاون ، به ذکر اهم وجوه افتراق بین یکی از شرکت های تجاری با شرکت تعاونی مبادرت می نماید :
1- تشکیل شرکت های سهامی به وسیله عموم افراد علاقه مند، بدون قید و شرطی با رعایت تشریفات قانونی مربوط به عمل می آید. ولی شرکت تعاونی بین گروه خاص یا صاحبان حرف و مشال بخصوصی تشکیل می شود.
2- در شرکت های سهامی که مبتنی بر اصول بازرگانی هستند ، هدف از عملیات تجاری انتفاع بوده و به قصد تحصیل منفعت تشکیل می شوند. همین طور است دیگر شرکت های بازرگانی . ولی شرکت تعاونی که مبتنی بر پایه اصول تعاون می باشد ، هدف اساسی آن تامین آسایش طبقه خاصی است که آن را تشکیل داده اند. یا در سطح گسترده تر ، تامین رفاه تمام افراد یک جامعه می باشد.
3- در شرکت های سهامی حداقل سرمایه شرکت در قانون مشخص شده است. ( طبق قانون فعلی در شرکت های سهامی عام 5 میلیون ریال و در شرکت های سهامی خاص یک میلیون ریال می باشد ) ولی در شرکت های تعاونی حداقلی برای سرمایه مقرر نشده و سرمایه نیز متغیر و نامحدود است. ( ماده 10 ق. ش. ت ) و میزان سهام یک عضو نباید از یک هفتم کل سرمایه شرکت تجاوز کند. ( ماده 11 ق. ش. ت )
4- افزایش یا کاهش سرمایه در شرکت های سهامی با تصویب مجمع عمومی فوق العاده و طبق تشریفات مقرر در لایحه قانونی 24 / 12 / 1347 انجام می پذیرد. ولی طبق تبصره ماده 10 قانون شرکت های تعاونی مصوب 16/ 3/ 1350 افزایش سرمایه شرکت تعاونی از طریق خرید سهام از شرکت به وسیله اعضای جدید و یا افزایش تعداد سهام اعضای قبلی شرکت صورت می گیرد و کاهش آن با خروج هر عضوی از شرکت و استرداد سهام به شرکت انجام می پذیرد.
ماده 6 قانون مذکور می گوید : " خروج هر عضو از شرکت ، اختیاری است و نمی توان آن را منع کرد و بهای سهم یا سهام او ، حداکثر به ارزش اسمی باید ظرف یکسال از تاریخ خروج عضو از شرکت نقداَ پرداخت شود " .
5- دارنده سهم در شرکت سهامی ، صاحب سهم یا سهامدار نامیده می شود ولی در شرکت های تعاونی، دارنده سهم ( عضو ) شناخته می شود. در تعریف ( عضو) بند 1 ماده 1 قانون شرکت های تعاونی می گوید :
" عضو : در شرکت ها و اتحادیه های تعاونی هر صاحب سهم ، اعم از این که شخص حقیقی یا حقوقی باشد، عضو شرکت یا اتحادیه نامیده می شود " .
6- نقل و انتقال سهام در شرکت های سهامی با توجه به مصرحات قانونی و مقررات اساسنامه به هر شخصی که باشد، امکان پذیر است. ولی در شرکت های تعاونی، نقل و انتقال سهام به غیر عضو مجاز نیست. ( ماده 12 ) قانون شرکت های تعاونی می گوید : " انتقال سهام شرکت های تعاونی به غیر عضو شرکت مجاز نیست ".
7- شرکت سهامی اصطلاحاَ به شرکت سرمایه موسوم است. زیرا در واقع مشارکت سرمایه ها است و در قبال اصطلاح ( شرکت سرمایه ) اصطلاح ( شرکت شخص ) به کار می رود ، مثل شرکت های تضامنی و نسبی. زیرا در این شرکت ها شخصیت شرکا موجب اعتبار شرکت است. ولی شرکت تعاونی، مشارکت انسان است با هدف خودیاری .
8- در شرکت های سهامی ضابطه تقسیم منافع در اساسنامه پیش بینی و معمولاَ بر پایه سهم سرمایه بین شرکا تقسیم می گردد. ولی در شرکت های تعاونی ضابطه پرداخت سود به اعضا مقدار معاملات و میزان خرید آن ها می باشد و چون هدف از این شرکت ها تامین رفاه اعضاست، لذا سود سرمایه محدود شده و با پایه قرار دادن میزان خرید اعضا که مالاَ منفعتی را هم به ازای خریدهای معموله به شرکت پرداخت می کنند ، در واقع بین سود پرداختی اعضا به شرکت و منافع دریافتی آنان از شرکت رابطه مستقیم وجود دارد.
بندهای 3 و 4 و 5 ماده 1 قاننون شرکت های تعاونی، اصطلاحات : ( در آمد ویژه ) و ( سود ) و ( مازاد برگشتی ) را به شرح آتی تعریف می کند :
3: " در آمد ویژه : مبلغی است که از عملیات و معاملات یک شرکت یا اتحادیه تعاونی، در یک دوره مالی ، پس از وضع هزینه و استهلاکات حاصل می شود . "
4: " سود سهم : مبلغی از درآمد ویژه سالانه شرکت یا اتحادیه تعاونی است که در هر سال به هر سهم اختصاص داده می شود ".
5: " مازاد برگشتی : مبلغی از درآمد ویژه شرکت یا اتحادیه تعاونی است که برای تقسیم بین اعضا به تناسب میزان معاملات آن ها با شرکت یا اتحادیه تعاونی در حدود مقررات این قانون اختصاص داده می شود ".
9- حداقل تعداد شرکا : حداقل تعداد سهامدار در شرکت های سهامی عام 5 نفر و در شرکت های سهامی خاص 3 نفر هستند.
ولی تبصره ماده 2 قانون شرکت های تعاونی می گوید : " تعداد اعضای شرکت تعاونی نباید از 7 نفر عضو کم تر باشد ".
10- در شرکت های سهامی ، صاحبان سهام در بدو تاسیس شرکت فقط 35% سهام مورد تعهد را پرداخت می نمایند. ( مواد 6 و 20 لایحه قانونی ) ولی ماده 4 قانون شرکت های تعاونی می گوید : " شرایط عضویت در شرکت تعاونی خرید و پرداخت تمام بهای لااقل یک سهم می باشد ".
بنابراین هر عضوی در موقع تاسیس شرکت تعاونی یا قبول عضویت آن هر قدر سهم بخرد ، که حداقل آن یک سهم است ، باید تمام بهای سهام مورد خریداری را پرداخت نماید.
11- حق رای : در مجامع عمومی شرکت های سهامی ، هر سهامدار به اندازه سرمایه ای که در شرکت گذاشته ، حق رای دارد. تبصره ماده 75 لایحه قانونی اصلاح قسمتی از قانون تجارت مصوب 24 / 12 / 1347 می گوید :
" در مجمع عمومی موسس، کلیه موسسین و پذیره نویسان حق حضور دارند و هر سهم دارای یک رای خواهد بود " .
ولی در شرکت تعاونی هر عضو فقط دارای یک رای است ، ولو این که دارای چندین سم باشد. ماده 194 قانون تجارت مصوب 13 / 2/ 1311 می گوید :
" ... هیچ یک از شرکا نمی تواند در مجمع عمومی بیش از یک رای داشته باشد " . و ذیل ماده 7 قانون تشکیل شرکت های تعاونی می گوید :
" ... در مجمع عمومی هر عضو قطع نظر از تعداد سهام ، فقط دارای یک رای است ". بدین ترتیب در شرکت های تعاونی ، انسان ها رای دارند نه سرمایه ها .
12- در شرکت های سهامی ، اندوخته ها اعم از اندوخته های قانونی یا اختیاری به انحلال شرکت پس از کسر کسورات قانونی، بین سهامداران تقسیم می شود. ( ماده 90 لایحه ) ولی در شرکت های تعاونی اگر شرکت منحل شود ، اندوخته ها غیرقابل تقسیم بوده و می بایست برای تامین آسایش اعضاء صرف شده و یا به سایر شرکت های تعاونی واگذار گردد.
ماده 16 قانون شرکت تعاونی می گوید :
" با انحلال شرکت تعاونی، مانند حساب ذخیره قانونی غیرقابل تقسیم شرکت ، پس از تصفیه ... یا به وجوه ذخیره قانونی غیرقابل تقسیم شرکت یا اتحادیه تعاونی که با همان مقاصد در حوزه مربوط فعالیت می کنند، انتقال داده می شود یا به مصرف امور اجتماعی و عام المنفعه همان حوزه خواهد رسید ... ".
13- نصاب برداشت برای اندوخته قانونی، در شرکت های سهامی یک بیستم ( 5% ) سود خالص است. ( مواد 140 و 238 لایحه قانونی ) ولی این نصاب در شرکت های تعاونی حداقل 12% است که به حساب ذخیره قانونی غیرقابل تقسیم منظور میشود.
14- کسر اندوخته قانونی در شرکت های سهامی، تا زمانی الزامی است که اندوخته قانونی به یک دهم سرمایه بالغ گردد ولی در شرکت های تعاونی کسر اندوخته قانونی غیرقابل تقسیم ، تا زمانی الزامی است که به میزان معدل سرمایه سه سال اخیر شرکت برسد.
15- در شرکت سهامی به تصویب مجمع عمومی عادی، اعضای هیئت مدیره موظف بوده و در صورت غیرموظف بودن نیز ممکن است حق حضور در جلسات دریافت نمایند. ولی خدمات هیئت مدیره در شرکت تعاونی افتخاری و بلاعوض است.
16- چون هدف شرکت های سهامی سودجویی است ، لذا مالیات آن ها به موجب مواد 105 تا 118 قانون مالیات های مستقیم مصوب 3 / 12 / 1366 تشخیص و به نرخ مقرر در ماده 131 آن قانون وصول می شود. ولی چون شرکت های تعاونی قصد خودیاری دارند، لذا مالیات وصولی آن ها بر اساس همان قانون و ماده 107 به بعد قانون شرکت های تعاونی بر مبنای نرخ کم تری بوده و در برخی موارد نیز معاف از پرداخت آن می باشند.
17- در شرکت های سهامی ماده 29 لایحه قانونی اصلاح قسمتی از قانون تجارت می گوید :
" در شرکت های سهامی عام مبلغ هر سهم نباید از ده هزار ریال بیش تر باشد " . و لایحه قانونی مذکور نسبت به مبل اسمی سهام شرکت های سهامی خاص ساکت است.
ولی در شرکت های تعاونی ماده 194 قانون تجارت می گوید : " در صورتی که شرکت تعاونی تولید یا مصرف مطابق اصول شرکت سهامی تشکیل شود، حداقل سهام یا قطعات سهام ده ریال خواهد بود ".
18- در شرکت های سهامی ماده 94 لایحه قانونی می گوید :
" هیچ مجمع عمومی ... با هیچ اکثریتی نمی تواند بر تعهدات صاحبان سهام بیفزاید ".
ولی در شرکت های تعاونی بر طبق تبصره ماده 5 قانون شرکت های تعاونی :
" می توان در اساسنامه شرکت، قبول اعضای جدید را علاوه بر خرید سهام ، به پرداخت مبلغی به عنوان حق عضویت متناسب با هزینه توسعه وسائل و یا امکانات شرکت برای انجام خدمات اضافی موکول کرد ".
19- شرکت های سهامی به وسیله هیئت مدیره ای که از بین صاحبان سهام انتخاب شده، و کلاَ یا بعضاَ قابل عزل می باشند اداره می شوند و عده اعضای هیئت مدیره در شرکت های سهامی عام نباید از 5 نفر کمتر باشد.
ولی در شرکت های تعاونی می بایست حداقل سه نفر عضو اصلی و یک نفر عضو علی البدل هیئت مدیره از بین اعضا انتخاب شوند.
20- مدت ماموریت هیئت مدیره در شرکت های سهامی از دو سال تجاوز نخواهد کرد ولی اعضای هیئت مدیره در شرکت های تعاونی برای مدت 3 سال انتخاب می شوند.
21 - در شرکت های سهامی ورود شرکا به شرکت یا خروج آن ها از شرکت در اثر نقل و انتقال سهام امکان پذیر است. ( مواد 40 و 41 لایحه قانونی )
ولی در شرکت های تعاونی، قبول درخواست عضویت و اخراج عضوی از شرکت با توجه به مصوبه مجمع عمومی در اختیار هیئت مدیره می باشد که این روش ناشی از اصل آزادی عضویت در شرکت های تعاونی است.
22- در شرکت های سهامی ممکن است سهام بی نام یا سهام بانام صادر شود ولی در شرکت تعاونی، سهام بانام خواهد بود.