شرکت تجاری عبارت است از سازمانی که بین دو یا چند نفر تشکیل می شود که در آن هر یک سهمی به صورت نقد یا جنس یا کار خود در بین می گذارند تا مبادرت به عملیات تجاری نموده و منافع و زیان های حاصله را بین خود تقسیم کنند.
بنا به مراتب فوق، از جمله عوامل مشخصه شرکت های تجاری آوردن حصه و تسلیم سرمایه است. طبیعتاَ، اشخاص به هنگام هر گونه سرمایه گذاری فقط به میزان سود حاصل از آن نمی اندیشند زیرا اتفاقات پیش بینی نشده ممکن است ضرورت واگذاری و تبدیل دوباره سرمایه گذاری انجام شده به وجه نقد را اجتناب ناپذیر سازد. اهمیت این مسئله چنان است که کاملاَ می توان انتظار داشت قانونگذاران ، بعضی انواع شرکت را به گونه ای طراحی کنند که رغبت اشخاصی را نیز که نگران قابلیت فوری واگذاری و تبدیل سرمایه گذاری خویش به وجه نقد هستند ، جلب نماید.

در این مطلب تلاش نموده ایم تا رژیم حقوقی نحوه انتقال سرمایه در انواع شرکت های تجاری را مورد بررسی قرار دهیم .

نحوه انتقال سهام در شرکت سهامی 

سهم قسمتی از سرمایه شرکت سهامی است که مشخص کننده میزان مشارکت و تعهدات و منافع صاحب آن در شرکت سهامی می باشد.
عمده ترین حقوق مالی سهام دار دو چیز است : حق انتقال سهم خود ؛ و حق بردن سود و بخشی از دارایی شرکت پس از انحلال و تصفیه اموال آن . قابلیت نقل و انتقال سهم از حقوق غیرمالی و اوصاف سهم می باشد. در شرکت های سهامی ، سهام به سه نوع تقسیم شده است : 1) سهام بانام 2) سهام بی نام 3) سهام ممتاز.
- سهام بی نام و نحوه انتقال آن :
طبق ماده ل. ا. 39 قانون تجارت ، سهم بی نام به صورت سند در وجه حامل تنظیم و مالک دارنده آن شناخته می شود مگر خلاف آن ثابت گردد. نقل و انتقال این گونه سهام به قبض و اقباض به عمل می آید.
گواهینامه موقت سهام بی نام در حکم سهام بی نام است و از لحاظ مالیات بر درآمد مشمول مقررات سهام بی نام می باشد.
- سهام بانام و نحوه انتقال :
انتقال سهام بانام باید در دفتر ثبت سهام شرکت به ثبت برسد و انتقال دهنده یا وکیل یا نماینده قانونی او باید انتقال را در دفتر مزبور امضا کند.
در موردی که تمامی مبلغ اسمی سهم پرداخت نشده است نشانی کامل انتقال گیرنده نیز در دفتر ثبت سهام شرکت قید و به امضای انتقال گیرنده یا وکیل یا نماینده قانونی او رسیده و از نظر اجرای تعهدات ناشی از نقل و انتقال سهم معتبر خواهد بود. هر گونه تغییر اقامتگاه نیز باید به همان ترتیب رسیده و امضا شود. هر انتقالی که بدون رعایت شرایط فوق به عمل آید از نظر شرکت و اشخاص ثالث فاقد اعتبار است.
در شرکت های سهامی عام نقل و انتقال سهام نمی تواند مشروط به موافقت مدیران شرکت یا مجامع عمومی صاحبان سهام بشود. ( مواد 40 و 41 ل. ا. قانون تجارت )
طبق بخشنامه ثبتی شماره 59182/92- 01/ 04 / 92 تغییرات مربوط به نقل و انتقال سهام بانام و بی نام نیازی به انتشار آگهی تغییرات در روزنامه رسمی ندارد و این گونه تغییرات در دفتر ثبت شرکت ها نیز به ثبت نمی رسد.
شایان ذکر است، نقل و انتقال سهام در شرکت سهامی عام قابل اعمال محدودیت نیست و سهامداران آزادانه می توانند سهام خود را منتقل کنند. اما در شرکت سهامی خاص ، می توان انتقال را منوط به موافقت مدیران یا اساسنامه یا مجامع عمومی نمود.
در صورتیکه شرکت سهامی خاص، نقل و انتقال سهام را با محدودیت مواجه کند و مدیران و مجامع عمومی با نقل و انتقال سهام موافقت نکنند، تنها راه برای خروج سهامدار از شرکت بازخرید سهام می باشد. در این صورت سرمایه شریک به او پرداخته می شود و سرمایه شرکت به میزان سهم شریک خارج شده کاهش پیدا می کند. مثلاَ اگر سرمایه شرکت 120 میلیون باشد و سرمایه شریکی که متقاضی خروج است 30 میلیون باشد، 30 میلیون به او پرداخت شده و سرمایه شرکت به 90 میلیون کاهش پیدا می کند.
- سهام ممتاز و نحوه انتقال آن :
سهام ممتاز، سهامی استثنایی است که به منظور جذب و تشریک مساعی افراد خبره و متخصص و یا ازدیاد سرمایه منتشر می شود. این سهام در مقایسه با سهام بانام و بی نام دارای ویژگی ها و امتیازاتی است از قبیل : داشتن دو حق رای یا تعلق گرفتن سود بیشتر به آن و یا در نظر گرفتن نصف مبلغ اسمی برای آن . انتقال سهام ممتاز ، تابع قواعد حاکم بر انتقال سایر سهام می باشد.

نحوه واگذاری سهم الشرکه در شرکت با مسئولیت محدود 

همان طور که می دانیم ، در شرکت با مسئولیت محدود ، سرمایه به سهام تقسیم نشده و به صورت سهم الشرکه می باشد و برای آن ورقه ای به نام سهم الشرکه صادر نمی شود ؛ طبق ماده 102 قانون تجارت ، سهم الشرکه در شرکت با مسئولیت محدود نمی تواند به شکل اوراق تجاری قابل انتقال اعم از با اسم و یا بی اسم و غیره در آید. همچنین ، شرکا نمی توانند سهم الشرکه خود را به غیر منتقل نمایند مگر با رضایت تعدادی از شرکا که لااقل سه چهارم سرمایه متعلق به آن ها بوده و اکثریت عددی نیز داشته باشند.
طبق ماده 103 قانون تجارت ، انتقال سهم الشرکه به عمل نخواهد آمد مگر به موجب سند رسمی. بنابراین شرکا برای انتقال سهم الشرکه باید به دفتر اسناد رسمی مراجعه و با تنظیم سند رسمی نسبت به انتقال سهم الشرکه اقدام نمایند.

نحوه انتقال سهم الشرکه شرکت تضامنی و نسبی

به موجب ماده 122 ق. ت ، انتقال سهم الشرکه باید با اتفاق آرا باشد و فرقی نمی کند این انتقال به سایر شرکا باشد یا اشخاص خارج از شرکت. انتقال قهری در اثر فوت نیز طبق ماده 139 ق. ت ، منوط به رضایت تمامی شرکا و ورثه می باشد.

نحوه انتقال سهم الشرکه در شرکت مختلط غیرسهامی 

انتقال سهم الشرکه شرکای ضامن تابع شرکت تضامنی می باشد.
چنانچه شریک با مسئولیت محدود بخواهد سهم الشرکه خود را به ثالث انتقال دهد باید رضایت سایر شرکا را جلب کند و اگر بدون رضایت سایر شرکا انتقال دهد ، این انتقال قانونی محسوب می شود اما منتقل الیه حق نظارت یا تفتیش و اداره شرکت را نخواهد داشت و فقط می تواند سود سالانه از شرکت دریافت کند. ضمانت اجرای انتقال سهم الشرکه شریک با مسئولیت محدود به غیر شرکا بدون جلب رضایت سایر شرکا، بطلان انتقال نیست. انتقال سهم الشرکه شریک با مسئولیت محدود به سایر شرکا نیاز به جلب رضایت ندارد.

نحوه انتقال سهم الشرکه در شرکت مختلط سهامی :

در شرکت مختلط سهامی ، انتقال سهم الشرکه شرکای سهامی آزاد است و انتقال سهم الشرکه شرکای ضامن ، منوط به اذن همه شرکا است.
نحوه انتقال سهام در شرکت تعاونی 
سرمایه شرکت تعاونی به سهام تقسیم می شود. سهم دارای انواع مختلف با نام و بی نام می باشد.
انتقال سهام بانام در شرکت تعاونی باید در دفتر سهام شرکت، ثبت و اسم و مشخصات دارنده جدید در آن نوشته شود و به امضای ناقل سهم و منتقل الیه یا وکیل یا نماینده قانونی آن ها برسد. انتقال سهام با موافقت هیئت مدیره شرکت تعاونی و فقط به اعضا و داوطلبان عضویت واجد شرایط همان شرکت امکان دارد.
سهم بی نام به صورت سند در وجه حامل تنظیم می شود و دارنده آن مالک شناخته می شود، مگر آنکه خلاف آن ثابت گردد. سهم بی نام برخلاف سهم بانام ، به سهولت قابل واگذاری است. زیرا نقل و انتقال آن با قبض و اقباض عملی می شود.