شرکت تعاونی بیش از هر شرکت دیگر بر اساسنامه ای استوار می شود که باید مقررات قانونی مربوط به تعاونی را رعایت نماید. اساسنامه شرکت به منزله سندی است که به آن اعتبار می بخشد. همان گونه که شخص حقیقی ( طبیعی ) با شناسنامه و اطلاعات شناسنامه ای خود معرفی و شناسایی می گردد ، یک شخص حقوقی هم به وسیله اساسنامه قابل شناسایی خواهد بود .
در اساسنامه معمولاَ مفاهیم قانونی بر مصداق آن پیاده و با تفسیر بیشتر توضیح می دهد. در اساسنامه نوع و نام شرکت ، اختیارات و وظایف اعضا، مجامع عمومی ، هیات مدیره و بازرسان با تفسیر بیشتر از قانون بیان می شود.

به موجب ماده 22 قانون شرکت های تعاونی ، اساسنامه باید شامل نکات زیر باشد :
1- نام ( باقید کلمه تعاونی ) ، مرکز اصلی و نشانی شرکت ، مدت و حوزه عملیات شرکت . 2- موضوع و حدود عملیات شرکت 3- شرایط عضویت، مقررات مربوط به قبول یا عدم قبولی عضویت، خروج از عضویت ( اخراج، استعفا، فوت یا ترک عضویت) ، حقوق و تعهدات اعضا، مسئولیت اعضاء.4- سرمایه و تعداد سهام اولیه، ارزش هر سهم، حداکثر تعداد و میزان سهامی که یک عضو ممکن است داشته باشد، بازپرداخت یا انتقال سهام، مقررات مربوط به وکالت یا نمایندگی از طرف عضو 5- مقررات مربوط به مجامع عمومی و ضرب الاجل مربوط به دعوت مجامع و مقررات راجع به دستور جلسات و مجامع عمومی و حد نصاب برای تشکیل آن و فاصله بین دو جلسه 6- اعضای هیات مدیره و بازرسان ( تعداد، نحوه انتخاب، وظایف، عزل و استعفا، فوت ) و مقررات مربوط به جلسات آنان و تعیین صاحبان امضای مجاز و حدود اختیارات و مسئولیت های آنان و همچنین تعیین مرجع تصمیم گیرنده برای افتتاح حساب بانکی و نحوه استفاده از وجوه زائد بر احتیاج شرکت 7- مقررات مربوط به نگاهداری وجوه نقدی و افتتاح حساب بانکی ، استقراض ، سرمایه گذاری و نحوه به کار انداختن وجوه زائد بر احتیاج شرکت ، 8- سال مالی ، مقررات تنظیم ترازنامه و حساب سود و زیان شرکت و گزارش های هیات مدیره و بازرسان و طرح ها و برنامه ها، بودجه مخارج و عملیات شرکت، حسابرسی شرکت ، 9- طرز عمل شرکت درباره ذخیره قانونی غیرقابل تقسیم و سایر ذخایر 10- سود سالانه سهام و مازاد برگشتی 11- طرز عمل شرکت درباره زیان احتمالی 12- چگونگی اعلام و آگهی تصمیمات شرکت به اعضا 13- مقررات راجع به عضویت شرکت در سایر شرکت های تعاونی و اتحادیه های تعاونی 14- مقررات مربوط به تغییر اساسنامه 15- موارد انحلال و طرز تصفیه شرکت 16- امکان ادغام با شرکت تعاونی دیگر و ضوابط آن .
اساسنامه مکمل قانون و حاکم بر آینده شرکت است و هر چه مفصل تر تنظیم شود، صراحت و سرعت کار بیشتری به روند امور جاری شرکت می دهد. البته در قانون به آنچه در اساسنامه ضروری دانسته شده، تصریح شده است ولی علاوه بر موارد ذکر شده موارد اختیاری دیگری وجود دارد که ذکر آن در اساسنامه مفید است. به عبارت دیگر موارد مندرج در قانون حداقلی است که در صورت فقدان مانع تشکیل شرکت می گردد.
در قانون شرکت های تعاونی سال 1350 با توضیح بیشتری موارد مندرج در اساسنامه روشن شده بود. یکی از مواردی که به وزارت تعاون و امور روستاها حق رد ثبت شرکت تعاونی را داده بود عدم تطبیق اساسنامه شرکت با مقررات قانونی است.
شرکت تعاونی مانند هر شرکت دیگر دارای اقامتگاه و تابعیت و شماره ثبت و شخصیت حقوقی است. تابعیت شرکت های تعاونی ایرانی اعلام شده است. بنابراین خارجی نمی تواند در ایران شرکت تعاونی تاسیس نماید. این صراحت با اصل 81 قانون اساسی انطباق کامل دارد. زیرا به موجب این اصل دادن امتیاز تشکیل شرکت ها و موسسات در امور تجاری و صنعتی و کشاورزی و خدمات به خارجیان مطلقاَ ممنوع است.

از طرف دیگر ایرانی نمی تواند تابعیت شرکت تعاونی را تابعیت مملکت خارجی قرار دهد. یکی از شرایط عضویت در شرکت های تعاونی طبق بند یک ماده 9 قانون بخش تعاونی 1370 تابعیت جمهوری اسلامی ایران است که در ماده 441 ق. ا. ح. ش. ت مورد تایید قرار گرفته است. ولی در مورد تغییر تابعیت شرکت تعاونی اتخاذ تصمیم نشده است. در هر صورت نظر به اینکه در تشکیل و اداره و سرمایه گذاری شرکت تعاونی دولت بیشتر از سایر شرکت ها دخالت دارد تغییر تابعیت مشکل تر است و بنابراین ممنوع است.
در ماده 52 قانون 1350 پیش بینی شده بود انتخاب اتباع بیگانه به سمت عضو هیات مدیره یا مدیرعامل یا بازرس شرکت تعاونی در حدود مقررات جاری کشور بلامانع خواهد بود. چون هیات مدیره و بازرسان از میان اعضاء شرکت تعاونی انتخاب می شوند بنابراین عضویت اتباع بیگانه از نظر قانون شرکت های تعاونی ممنوع نبود. منتهی این عضویت از حدود مقررات جاری کشور خارج می شد و به این دلیل عملاَ امکان عضویت اتباع بیگانه در شرکت تعاونی فراهم نمی شد. در شرایط کنونی چنانکه ملاحظه شد از تصویب قانون 1370 شرایط عضویت اتباع بیگانه وجود ندارد. این ممنوعیت در جمله آخر ماده 565 ق. ا. ح. ش . ت به صراحت بیان شده است . طبق این قسمت از ماده مرقوم : برای عضویت در شرکت تعاونی غیرسهامی داشتن تابعیت جمهوری اسلامی ایران و عدم عضویت در تعاونی مشابه شرط است.

نکاتی راجع به اساسنامه شرکت تعاونی 

1- در شرایط کنونی اساسنامه فرم چاپی است که در سایت اینترنتی اداره ثبت شرکت ها در اختیار موسسین شرکت است و موسسین با توجه به موضوع شرکت که در اساسنامه نیز تعیین شده است فرم چاپی مناسب را انتخاب و پر می نمایند.
2- طبق قانون 1392 موارد عمومی اساسنامه شرکت که در بخش کلیات مورد تدوین قرار گرفته است بر کلیه شرکت ها از جمله شرکت تعاونی قابل اعمال است. در اساسنامه معمولاَ نام شرکت با قید کلمه تعاونی ، هدف ، موضوع ، نوع ، حوزه عملیات ، مدت ، مرکز اصلی عملیات و نشانی ، میزان سرمایه ، مقررات مربوط به عضو ، ارکان ، مقررات مالی و کار، انحلال و تصفیه درج می شود.
3- طبق ماده 441 قانون اشخاص حقوقی و شرکت های تجاری در اساسنامه می توان شرایط عضویت در شرکت تعاونی غیرسهامی را تعیین کرد. هر شخصی که مطابق اساسنامه شرایط عضویت در شرکت را داشته باشد می تواند عضو تعاونی باشد. برای عضویت در شرکت تعاونی غیرسهامی داشتن تابعیت جمهوری اسلامی ایران و عدم عضویت در تعاونی مشابه شرط است.
4- تصویب اساسنامه شرکت در اولین مجمع عمومی عادی و با اکثریت حداقل دو سوم آرای اعضای حاضر در آن صورت می گیرد.
5- تغییر اساسنامه در حدود مقررات قانون بخش تعاونی در صلاحیت مجمع عمومی فوق العاده است که باید به تصویب لااقل سه چهارم اعضای حاضر در آن برسد.
در خاتمه لازم به ذکراست، نمونه اساسنامه برای شرکت های تعاونی به وسیله وزارت تعاون تهیه شده و در اختیار موسسان شرکت های تعاونی و سایر مراجعه کنندگان قرار می گیرد.
از همراهیتان سپاسگزاریم.