برخلاف سرمایه گذاری مستقیم خارجی که متعالی ترین نوع فعالیت یک شرکت فراملی است ، فروش محصولات و بازاریابی در ورای مرزهای کشور از طریق شعبه یا نمایندگی از جمله کم ترین نوع فعالیت شرکت های خارجی محسوب می شود. لذا با توجه به آن که بسیاری از شرکت های خارجی در نقاط مختلف جهان ، از جمله در ایران ، با توسل به چنین روش هایی به فعالیت مشغول می باشند و در حقوق ایران نیز مقولاتی بدین گونه حضور اختصاص یافته است، در مقاله حاضر ضمن بررسی تاریخچه ثبت شعبه ها و نمایندگی ها در ایران ، به شرایط ثبت آن ها می پردازیم . قبل از این کار برای عزیزانی که تمایل به مطالعه مقالات در حوزه های مختلف ثبت شرکت دارند چند مقاله خوب و مفید معرفی می کنیم.

- زمینه های فعالیت برای شرکت های خارجی در ایران
- مدارک مورد نیاز برای ثبت شرکت های خارجی
- طریقه ی ثبت شعبه شرکت خارجی
- ثبت نمایندگی شرکت خارجی

شعبه ها و نمایندگی های شرکت های خارجی ازسالیان قبل از انقلاب اسلامی در ایران با ثبت در اداره ثبت شرکت ها به صورت قانونی به فعالیت در کشور ایران می پرداختند. بعد از انقلاب اسلامی و تصویب اصل 81 قانون اساسی که دادن امتیاز تشکیل شرکت ها در امور تجاری، صنعتی، کشاورزی ، معادن و خدمات به خارجیان را ممنوع اعلام می نمود، اداره فوق الذکر از به ثبت رساندن شعب و نمایندگی های شرکت های خارجی امتناع نمود و لذا فعالیت آن ها در کشور ایران با مشکل مواجه گردید. این امر سبب شد نخست وزیر وقت ( شهید رجایی ) طی نامه ای به دلیل آن که برخی از وزارتخانه ها و موسسه های دولتی در رابطه با بهره گیری از متخصصان خارجی ناگزیر به انعقاد قرارداد با شرکت های خارجی بودند و دست کم جهت تعیین اقامتگاه قانونی آنان ثبت شرکت های مزبور لازم به نظر می رسید، از شورای نگهبان امکان ثبت کردن شرکت های مزبور را استعلام نماید.

شورای نگهبان در پاسخ به سوال مزبور امکان ثبت شرکت های خارجی را که با دستگاه های دولتی ایران قرارداد قانونی منعقد نموده بودند ، مورد پذیرش قرار داد و این امر را برخلاف اصل 81 قانون اساسی ندانست. نظر شورای نگهبان در این خصوص منجر به آن شد تا اداره ثبت شرکت ها تنها با ثبت آن دسته از شرکت های خارجی که موفق به انعقاد قراردادی با دستگاه های دولتی شده بودند، موافقت و از ثبت مابقی خودداری نماید. با این حال چون به دلایل مختلف لزوم ثبت کردن شرکت های خارجی ضروری به نظر می رسید، دولت لایحه ای را تقدیم مجلس نمود تا شرایط ثبت شرکت های خارجی را از طریق تصویب ماده واحده ای فراهم آورد. به رغم آن که در لایحه اولیه طرح مزبور هیچ گونه اشاره ای به تصویب آیین نامه اجرایی آن توسط هیات وزیران نگردیده بود، در جریان تصویب قانون مزبور این موضوع مطرح و به شکل تبصره ای به همراه قانون آن با اکثریت آرا به تصویب رسید.
قانون اجازه ثبت شعبه یا نمایندگی شرکت های خارجی، مصوب 21 آبان ماه 1376 به موجب ماده واحده ای چنین مقرر می نماید : " شرکت های خارجی که در کشور محل ثبت خود شرکت قانونی شناخته می شوند ، مشروط به عمل متقابل از سوی کشور متبوع ، می توانند در زمینه هایی که توسط دولت جمهوری اسلامی ایران تعیین می شود در چهارچوب قوانین و مقررات کشور به ثبت شعبه یا نمایندگی خود اقدام کنند. تبصره – آیین نامه اجرایی این قانون بنا به پیشنهاد وزارت امور اقتصادی و دارایی با هماهنگی سایر مراجع ذیربط به تصویب هیئت وزیران خواهد رسید . "
همان گونه که ملاحظه می شود ، به موجب قانون فوق برای ثبت شعبه یا نمایندگی شرکت های خارجی چهار شرط وجود داردد. شرط نخست این که شرکت خارجی در کشور محل ثبت خود شرکت قانونی شناخته شود. بدین معنا که طبق موازین حقوقی کشور متبوع خود تشکیل شده باشد و در آن کشور دارای شخصیت حقوقی باشد. شرط دوم در خصوص عمل متقابل است. به عبارت دیگر، اگر ثبت شرکت های ایرانی در کشور متبوع شرکت خارجی که تقاضای ثبت در کشور ایران را دارد، امکان پذیر نباشد، ثبت کردن شرکت خارجی در کشور ایران میسر نخواهد بود. شرط سوم مربوط به زمینه های فعالیت شرکت خارجی در ایران است. به موجب بند 8 ماده 6 نظامنامه اجرایی قانون ثبت شرکت ها، شرکت خارجی باید در اظهارنامه ثبت معین نماد که شرکت به چه نوع امور صنعتی یا تجاری یا مالی در ایران مبادرت خواهد کرد. ثبت کردن شرکت خارجی در صورتی امکان پذیر می باشد که زمینه فعالیتی شرکت در اموری باشد که توسط دولت جمهوری اسلامی ایران تعیین و پذیرفته گردیده است. مضاف بر این که به رغم عدم صراحت قانونی ، آن ها نمی توانند به عملیاتی سوای آن چه که در اساسنامه آن ها پیش بینی شده است، اقدام بنمایند. شرط چهارم عبارت است از این که ثبت کردن شرکت خارجی در چارچوب قوانین و مقررات کشور ایران صورت گیرد. به عبارت دیگر، شرکت خارجی به موجب قوانین حاکم ، از جمله قوانین راجع به ثبت شرکت ها و نظامنامه اجرای قانون ثبت شرکت ها به ثبت برسد.
جهت آشنایی با آمار شعبه ها و نمایندگی های ثبت شده در کشور ایران ( سرزمین اصلی ) شایان ذکر است ، طبق آمار ارائه شده از سوی اداره ثبت شرکت ها در سال 1378 : 42 مورد ، در سال 1379: 44 مورد ، در سال 1380: 45 مورد، در سال 1381 : 75 مورد، در سال 1382 : 71 مورد، در سال 1383 : 85 مورد، در سال 1384: 74 مورد، در سال 1385 : 61 مورد و در سال 1386 : 40 مورد شعبه شرکت خارجی به ثبت رسیده است که در مجموع 74 مورد از آن ها تا پایان سال 1386 منحل گردیده است . با این حال تاکنون تنها 4 مورد نمایندگی شرکت خارجی در سال 1383 به ثبت رسیده است که 2 مورد آن در سال 1384 منحل شده است.
همان گونه که ملاحظه می شود ، آمار فوق نشان می دهد که تا به امروز تعداد زیادی شعبه شرکت خارجی به ثبت رسیده است، حال آن که تعداد نمایندگی های ثبت شده به اندازه ای نادر است که جای تامل و بحث دارد. به هر حال طبق اظهارات مسئولان اداره مزبور، اداره مربوطه به دلیل نواقص قانونی به ثبت نمایندگی های شرکت های خارجی در ایران تمایل ندارد.