اختراعات و اکتشافات در زمینه های مختلف علمی و صنعتی و کشاورزی مسائل مختلفی را مطرح کرده است. با توجه به اینکه اختراع و اکتشاف حاصل زحمت، ابتکار، ذوق، استعداد و نبوغ مخترع و مکتشف است، در این صورت آیا منصفانه است که حقوق او نسبت به اختراع و اکتشاف نادیده گرفته شود و حاصل کار او مجاناً در اختیار سرمایه داران قرار گرفته تا با سرمایه گذاری در حاصل کار دیگران استفاده سرشار ببرند؟ ولی خود مخترع و مکتشف که کار او ممکن است حاصل سال ها تلاش و رنج باشد بهره ای از کار خود نبرد؟ و اگر قرار باشد امتیاز انحصار اختراع و اکتشاف بدون قید و شرط در اختیار صاحب آن باشد در این صورت ممکن است جامعه از یک امتیاز بزرگ اجتماعی، صنعتی یا کشاورزی محروم شده و از این راه متحمل زیان گردد.

مجموع این مسائل منجر به تصویب مقرراتی گردیده که هم حقوق مخترع و مکتشف را ملحوظ داشته و هم حقوق ذیل را. مقررات اختراع و اکتشاف را به شرح ذیل مورد مورد بحث قرار می دهیم.

ماده 26 قانون ثبت علائم و اختراعات مقرر می دارد: "هر قسم اکتشاف یا اختراع جدید در شعب مختلف صنعتی یا فلاحتی به کاشف یا مخترع آن حق انحصاری می دهد که بر طبق شرایط و مدت مقرر در این قانون از اکتشاف یا اختراع خود استفاده نماید مشروط بر اینکه اکتشاف یا اختراع مزبور مطابق مقررات این قانون در اداره ثبت اسناد تهران به ثبت رسید باشد..."

اگرچه در ماده 26 مذکور در فوق کلمه اکتشاف و اختراع پشت سر هم به صورت مترادف آمده و تعریف کاملی نیز از آن در قانون بیان نشده ولی این دو واژه با یکدیگر فرق دارند. در ماده 27 قانون ثبت علائم و اختراعات، در شرایط ثبت اختراع به جای کلمه اختراع مقنن کلمه ابداع را به کار برده است و این کلمه معنی عام تری دارد.

به طور کلی به منظور حفظ هر چه بیشتر حقوق صاحبان ابتکار، مفهوم هر نوع خلاقیت در معنی ابداعات باید توسعه یابد و شامل عناوین مختلف و از جمله اختراع، اکتشاف و ابتکار شود. اگر چه عرفاً این مفاهیم با یکدیگر اختلاف زیادی ندارند ولی از نظر فنی باید بین آن ها به شرح ذیل قائل به تفکیک شد:

الف) اختراع

اختراع عبارت است از طرح ریزی مربوط به تهیه و ساخت یک وسیله یا کالای جدیدی که در صنعت، کشاورزی، بازرگانی و غیره کاربرد داشته باشد مانند اختراع اتومبیل، هواپیما، یخچال، تلویزیون و از این قبیل
عناصر تعریف و مراحل مختلف آن به شرح ذیل است:

1. طرح ریزی یک وسیله و یک کالا که در حقیقت نتیجه فکر، ابتکار و خلاقیت صاحب آن است.
2. مرحله ساخت آن است که طرح باید قابلیت انتقال از فکر به عمل و پیاده شده را داشته باشد. این مرحله ممکن است به وسیله صاحب فکر (مخترع) انجام شود یا دیگری
3. اگرچه در قانون فقط به "شعب مختلف صنعتی یا فلاحتی" اشاره شده است ولی قاعدتاً نباید این قید، قید حصری باشد و باید آن را به عنوان تمثیل تلقی کرد. بنابراین اختراع ممکن است در هر زمینه ای تحقق پیدا کند.
4. اختراع باید جدید باشد و سابقه نداشته باشد  والا اختراع نیست بلکه شبیه سازی است.

ب) اکتشاف

اکتشاف عبارت است از پی بردن به روابط و خواص ابزار و مواد خاصی که از ترکیب آن ها یا به صورت ساده می توان در زمینه های صنعتی، فلاحتی و غیره استفاده به خصوصی کرد که تا زمان کشف بر مردم پوشیده بوده است.

فرق عمده اختراع و اکتشاف این است که در اختراع، عنصر اصلی و اساسی، ابداع و ابتکار شخص است در حصول نتیجه به خصوص از یک چیزی در حالی که در اکتشاف، عنصر اصلی پی بردن و کشف یک خاصیت یا رابطه خاص بین اشیا به خصوصی است که این خاصیت و رابطه قبال از کشف هم وجود داشته ولی کسی از وجود آن آگاهی نداشته است. مثلاً فکر ساختن هواپیما یک اختراع است ولی پی بردن به قوه جاذبه زمین یک اکتشاف است.

اکتشاف ممکن است مربوط به خواص یک شیء ساده مثل کشف خاصیت آهن ربا و با مربوط به روابط و خواص تجزیه یا ترکیب چند چیز با هم باشد مثل کشف دارویی که از ترکیب چند ماده به دست می آید. در هر حال اکتشاف در صورتی به عنوان اکتشاف شناخته می شود که سابقه شناخت و کشف به وسیله دیگری را نداشته باشد.

ج) ابتکار

اگرچه ماده 26 قانون ثبت علائم و اختراعات صحبتی از ابتکار نکرده است ولی به نظر می رسد که ابتکار دارای معنی و مفهوم خاصی است که ممکن است با اختراع و کشف فرق داشته باشد. در حقیقت می توان گفت ابتکار عبارت است از تعبیه و تهیه یک وسیله به شیوه جدیدی که سابقه نداشته است مثلاَ ابداع روش جدیدی برای گرفتن آب میوه یا چیدن میوه از درخت یا پختن غذا.

البته با توجه به اینکه ابتکارات نوعاً ملازمه با اختراع و اکتشاف دارد شاید به همین دلیل این مفهوم در قانون ثبت علائم و اختراعات مسکوت مانده و به ذکر اختراع و اکتشاف بسنده شده است.

ثبت اختراع:

قانون در صورتی از اختراع و اکتشاف حمایت می کند که ثبت شده باشد. برای ثبت نوع اختراع و اکتشاف باید به همان ترتیبی که برای ثبت علامت مقرر شده است عمل شود و اعتراض به ثبت آن نیز مانند اعتراض به ثبت علامت است.

طبق ماده 27 قانون ثبت علائم و اختراعات، کسانی می توانند تقاضای ثبت اختراع و اکتشاف کنند که مدعی یکی از امور ذیل باشند:

1. ابداع هر محصول صنعتی جدید
2. کشف هر وسیله جدید یا اعمال وسایل موجود به طریق جدید برای یک نتیجه یا محصول صنعتی یا فلاحتی

ظاهراً مقنن در شرایط ثبت اختراع در بند 1 ماده 27، تغییر اصطلاح داده و از اختراع با کلمه جامع تری تحت عنوان ابداع یاد کرده و در توضیح اکتشاف، ابتکار را نیز گنجانیده است.

ممکن است یک چیزی اختراع شود ولی در مراحل بعدی اختراع تکمیل شود، در این صورت برای برخورداری از حمایت قانون نسبت به تکمیل اختراع آن نیز باید به ثبت برسد.

در مورد ثبت اختراع موارد ذیل قابل توجه است:

اولاَ: هر اختراع یا تکمیل اختراع یا اکتشافی که قبل از تاریخ تقاضای ثبت خواه در ایران خواه در خارجه به نحوی از طریق رسانه های گروهی معرفی شده و یا به مورد عمل و استفاده درآید، اختراع و اکتشاف جدید محسوب نمی شود.

ثانیاً: در صورتی که حق اختراع و اکتشاف از طریق ارث به دیگری منتقل شود یا به نحو دیگری واگذار شود، در صورتی انتقال معتبر است که به نام مالک جدید به ثبت برسد (هر نوع واگذاری این گونه حقوق باید به موجب سند رسمی باشد والا اعتبار ندارد). حتی اگر انتقال در خارج انجام شده باشد، در ایران وقتی اعتبار دارد که به ثبت رسیده باشد.

ثالثاً: ثبت اختراع مستلزم پرداخت هزینه مخصوصی است به نام حق الثبت که در موقع ثبت و همه ساله باید از طرف کسی که اختراع به نام او ثبت می شود پرداخت شود.

رابعاً: برای امور ذیل نمی توان تقاضای ثبت نمود.

1. نقشه های مالی
2. هر اختراع یا اکتشاف یا تکمیل آن ها که مخل انتظامات عمومی یا منافیات عفت یا مخالف حفظ الصحه عمومی باشد.

آثار ثبت اختراع:
پس از ثبت اختراع یا اکتشاف از طرف دایره ثبت اختراع نوشته ای به شخص داده می شود که اصطلاحاً "ورقه اختراع" نامیده می شود، این ورقه برای صاحب آن دارای آثار ذیل است:

1. به موجب ماده 33 قانون ثبت علائم و اختراعات استفاده انحصاری ساخت، فروش، اعمال یا استفاده از اختراع برای مدت تقاضا (5،10،15 یا حداکثر 20 سال) متعلق به صاحب ورقه اختراع است.
2. صاحب ورقه می تواند حقوق خود را به موجب سند رسمی به دیگری منتقل کند و این حقوق می تواند از طریق ارث نیز به دیگری منتقل شود ولی در هر حال انتقال باید به ثبت برسد.
3. مراجعه به دفتر ثبت اسناد اختراع و تقاضای سواد مصدق از آن بلامانع است.
4. کسی که ابتدائاً تقاضای ثبت اختراع یا اکتشافی را به نام خود می کند مخترع شناخته می شود مگر خلاف آن در دادگاه ثابت شود.
5. ورقه اختراعی که در خارج تحصیل شده باشد، در صورتی در ایران معتبر است که مدت آن منقضی نشده و برای بقیه مدت در ایران تقاضای ورقه ی اختراع کند ولی در صورتی که قبل از ثبت، کسی در ایران اختراع یا اکتشاف را به نحوی مورد استفاده قرار داده باشد صاحب ورقه نمی تواند مانع آن شود.
6. هر گونه ادعایی نسبت به حق اختراع و اکتشاف باید در دادگاه های حقوقی و در صورتی که جنبه جزایی داشته باشد در دادگاه های جزایی مطرح گردد.
   در موارد ذیل شخص می تواند به دادگاه مراجعه کند:
   1-وقتی که اختراع جدید نباشد.
   2-وقتی که ورقه اختراع مخالف مقررات ماده 28 قانون ثبت علائم و اختراعات باشد(مواردی که نمی توان تقاضای ثبت نمود)
   3.وقتی که اختراع مربوط به طریقه های علمی صرف بوده و عملاَ قابل استفاده صنعتی یا فلاحتی نباشد(مثل کشف ستاره زحل در آسمان)
   4.وقتی که پنج سال از تاریخ صدور ورقه اختراع گذشته و اختراع به موقع استفاده عملی گذاشته نشده باشد.
7. ورقه اختراع به هیچ وجه رای قابل استفاده بودن و یا جدید بودن و یا حقیقی بودن اختراع سندیت ندارد و همچنین ورقه مزبور به هیچ وجه دلالت بر این نمی کند که تقاضاممنده یا موکل او مخترع واقعی می باشد و یا شرح اختراع یا نقشه های آن صحیح است.

حقوق خارجی ثبت اختراع و اکتشاف:
برابر ماده 44 قانون ثبت علائم و اختراعات: "نسبت به اتباع خارجه که در ایران تقاضای ثبت اختراع نموده و اقامتگاه آنان در ایران نباشد، مقررات عهدنامه ای که با دولت متبوع آن ها منعقد شده باشد مرعی خواهد شد و اگر عهد نامه نباشد معامله متقابله خواهد شد"

علاوه بر ماده مزبور یک عهد نامه بین المللی به عنوان "قرارداد پاریس" در سال 1883 به تصویب دول عضو رسید (تا سال 1968 م، 78 کشور به اتحادیه پاریس ملحق شده اند و ایران نیز در سال 1337 ه.ش به این اتحادیه ملحق گردیده است). قرارداد پاریس چندین بار مورد تجدید نظر قرار گرفته که آخرین بار آن در سال 1958 م در لیسسبن (پایتخت پرتغال) بوده است. اصول و نکات عمده قرارداد پاریس به شرح ذیل است:

1. عنوان قرارداد عبارت است از: "قرارداد پاریس برای حمایت مالکیت صنعتی"
2. هدف از انعقاد قرارداد حمایت از نام، علائم تجارتی، اختراعات و جلوگیری از رقابت نامشروع
3. اتباع خارجی عضو اتحادیه، از نظر حمایت مالکیت صنعتی، در کشورهای عضو از همان حقوقی برخوردار می شوند که اتباع داخلی
4. تقدیم اظهارنامه ثبت علایم یا اختراعات در مورد یکی از کشورهای عضو در مورد ورقه اختراع و مدل های اشیای مصرفی 12 ماه و در مورد اشکال و طرح های صنعتی و علائم کارخانه یا بازرگانی 6 ماه حق تقدم ایجاد خواهد کرد.

بیشتر بخوانید:

- کارکرد و مزایای ثبت علامت تجاری/ برند چیست ؟

- مدارک مورد نیاز برای ثبت علامت تجاری

- ثبت سریع و ارزان برند

موسسه ثبتی و حقوقی ثبت شرکت فکر برتر افتخار دارد با بهره گیری از کارشناسان متخصص و مجرب و با چندین دهه تجربه ی موفق، آمادگی خود را جهت ارائه ی کلیه ی خدمات در زمینه های حقوقی و ثبتی نظیر ثبت اختراع و ثبت طرح صنعتی اعلام نماید. 42143-021