علامت تجاری ، مارک ، برند عبارت است از یک نام ، عبارت ، طرح، نماد یا هر ویژگی دیگری که مشخص کننده خدمات یا فروشنده محصولی خاص باشد که به وسیله آن از دیگر محصولات و خدمات مشابه متمایز می گردد.
در حقوق فرانسه ، طبق مواد 1- 711 و 2- 711 قانون مالکیت فکری و صنعتی ، خصوصیات مارک عبارتند از : تمایز بخشی ، توصیف تولیدات یا فعالیت خدماتی و مشخص کردن کیفیت و ماهیت آن ها که در همین زمینه معرف محل جغرافیایی و مبداء تولید بعضی محصولات و خصوصیاتی از این قبیل است .

در نظام حقوقی فرانسه، اصل اختیاری بودن انتخاب مارک و علامت تجاری برای تولیدات و خدمات به عنوان یک قاعده کلی پذیرفته شده است ولی در زمینه محصولات یا خدمات مربوط به بهداشت و سلامت عمومی به منظور حمایت از مصرف کنندگان ، استفاده از آرم و مارک ثبتی مشخص کننده و الصاق برچسب بر محصولات مزبور اجباری و الزامی شناخته شده است و طبق ماده 2- 511 قانون بهداشت عمومی و ماده 1- 5000 آئین نامه مربوط به آن، دارویی که به بازار عرضه می شود باید اجباراَ دارای مارک باشد و مشخص شود داروی عرضه شده به عموم ، ساخت کدام موسسه و شرکت دارویی است.
نتیجه اجباری نبودن استعمال مارک به طور کلی در فعالیت های اقتصادی این است که صاحبان حرف و صنعت گران و تولیدکنندگان محصولات صنعتی و کشاورزی بتوانند تولیدات خود را با مارک های مختلف و احتمالاَ با قیمت های متفاوت برای مشتریان مشخص به بازار عرضه کنند که برای مصرف کنندگان نیز موقعیت بررسی و تفکر در بازار رقابت تولیدات به وجود می آید بدون آن که ثبت مارک یا علایم اجباری باشد.
با این وجود، در فرانسه کسب حق مالکیت علائم تجاری و مارک های بازرگانی و تولیدی و خدماتی، همانند کشور ایران اصولاَ از طریق ثبت کردن علامت امکان پذیر است.
درواقع، یکی از آثار حقوقی علامتی که به ثبت می رسد ایجاد حق مالکیت نسبت به مارک یا علامت مزبور و استفاده انحصاری مالک علامت از آن است و مالک حق انتقال تمام یا قسمتی از حقوق ناشی از مالکیت علامت خود را نیز خواهد داشت و علیه متجاوزان به حقوق مالکیت مارک ، حق مراجعه به مراجع قضایی را دارد.
برای ثبت یک مارک تجاری یا علامت بازرگانی نیاز به تسلیم درخواست ثبت و پذیرش و بررسی درخواست و اتخاذ تصمیم مبنی بر رد یا قبول درخواست واصله و به ثبت رساندن علامت دارد که خلاصه جریان مزبور به شرح ذیل است :

• الف- تقدیم درخواست ثبت

درخواست ثبت علامت تجاری در واقع مشابه اظهارنامه ای است که در نظام حقوقی ایران مقرر شده است.
اظهارنامه ثبت مارک یا علامت تجاری، علاوه بر مشخصات متقاضی و مشخصات نماینده قانونی متقاضی در صورتی که نماینده قانونی اقدام به تسلیم اظهارنامه کرده باشد، باید حاوی مطالبی در خصوص موضوع علامت، از جمله اوصاف کالاها و تولیدات یا نوع خدمات و طبقه ای که محصولات یا خدمات در آن طبقه قرار دارند، باشد که مورد نظر و خواست، در بهره برداری از علامت است و گاهی ممکن است لازم باشد برای رفع ابهامات ناشی از مفاد اظهارنامه مربوط به یک مارک یا علامت تجاری که مدل آن بسیار ساده و فاقد پیچیدگی است، توصیف کافی داشته باشد.

متقاضی ثبت مارک یا علامت تجاری ممکن است شخص حقیقی یا حقوقی باشد. تنظیم و تسلیم کننده اظهارنامه ثبت ممکن است اصیل یعنی خود متقاضی باشد، یا نماینده قانونی و قراردادی محل سکونت یا محل تاسیسات وی در فرانسه باشد. نظر به این که شخص حقوقی فاقد قصد و اراده حقیقی است، نماینده صلاحیت دار آن مثل مدیرعامل یا اعضاء هیات مدیره و یا وکیل منتخب از طرف آنان و سایر افراد واجد صلاحیت قانونی، باید اظهارنامه را به مرجع ثبت تسلیم و تقدیم کنند.
مرجع صلاحیت دار پذیرش اظهارنامه و بررسی آن، انستیتوی ملی مالکیت صنعتی فرانسه است. ولی طبق ماده 1 – 712 آئین نامه قانون مالکیت فکری و صنعتی فرانسه ممکن است اظهارنامه را متقاضی به دفتر دادگاه تجارت یا دادگاه شهرستان محلی که متقاضی دارای تاسیسات تجاری و صنعتی است یا در آن محل سکونت دارد تقدیم کند. این دریافت، اعتبار قانونی دارد . طبق همین ماده ، ارسال و تسلیم اظهارنامه به انستیتوی مالکیت صنعتی، ممکن است از طریق پست سفارشی با درخواست گواهی و اعلام دریافت اظهارنامه ، تاریخ وصول اظهارنامه به انستیتوی ملی مالکیت صنعتی خواهد بود و تجدید مدت اعتبار گواهی نامه ثبت کردن علامت نیز به همین طریق با رعایت شرایط و مقررات مربوط امکان پذیر است. در فرانسه برای تسریع امور و راحتی متقاضیان ثبت علائم و مارک های تجاری و صنعتی، نمایندگی های متعددی در شهرستان های مختلف کشور فرانسه تاسیس شده است تا از این طریق ارسال اظهارنامه ثبت علائم و مارک های تجاری، آسان تر گردد.
تمام اظهارنامه های دریافت شده توسط دادگاه ها و نمایندگی ها به موسسه ملی مالکیت صنعتی ارسال می گردد. تاریخ ثبت اظهارنامه، تاریخی است که اظهارنامه به موسسه ملی مالکیت صنعتی یا نمایندگی های آن، واصل شده باشد. این گونه تحولات نشان گر حذف تشریفات و تسریع در امور رسیدگی به درخواست ها ، خصوصاَ درخواست های تجاری و اقتصادی است.
طبق ماده 3- 712 آیین نامه قانون مالکیت فکری و صنعتی ، اظهارنامه تسلیم شده به انستیتوی ملی فرانسه باید متضمن نکات ذیل باشد :
1- اطلاعات و مشخصات مربوط به متقاضی
2- مدل مارک با معرفی گرافیکی مارک مورد تقاضا، ممکن است توام و همراه با توصیف مختصر باشد که گاهی نیز این توصیف الزامی است .
3- مشخص کردن تعداد مختلف کالاها یا تولیدات و تعداد خدمات مورد تقاضا
4- تعیین طبقه یا طبقات مربوط به موضوع مارک مورد درخواست ثبت
اگر موضوع مارک از جمله موضوعاتی باشد که در طبقات مالکیت صنعتی جدید، پیش بینی نشده باشد ولی در تقاضای قبلی و قدیمی، موضوع عنوان شده ، با قانون سابق انطباق داشته باشد، درخواست تمدید گواهی نامه پذیرفته می شود.
5- قبض رسید حاکی از پرداخت هزینه های قانونی مربوط باید پیوست درخواست گردد. به طور مثال برای درخواست ثبت مارک فابریک ، تجارت یا خدمات تا 3 طبقه 250/1 فرانک پیش بینی شده است.
6- اگر درخواست را نماینده تقدیم کند باید مدارک نمایندگی نیز پیوست باشد.
7- اگر مارک مورد درخواست ثبت به علت شهرت ناشی از استعمال مکرر متقاضی برای وی حق مالکیت به وجود آورده باشد، باید مراتب در درخواست ثبت، توضیح داده شود.
8- اگر مارک مورد تقاضای ثبت ، مارک جمعی باشد و یا مارک جمعی با تاییدیه یا تضمین کیفیت محصولات و تولیدات ، همراه باشد ، شرایط بهره برداری و ضوابط مربوط به این گونه علائم و مارک های جمعی و چگونگی صدور تاییدیه کیفیت محصولات مربوط باید در درخواست ثبت مشخص گردد.
9- اگر متقاضی غیرفرانسوی است که مقیم فرانسه نیست و یا در فرانسه تاسیساتی ندارد ولی اقدامات وی با شرایط کنوانسیون های بین المللی هماهنگ باشد، باید متقاضی در درخواست خود توضیح دهد که طبق مقررات مربوط به علامت و مارک موضوع تقاضا، در کشوری که وی در آن کشور اقامت دارد یا تاسیسات وی در آن قرار خواهد گرفت و مدارک لازم را پیوست درخواست خود کند. این توضیح فقط و منحصراَ مربوط به یک درخواست ثبت علامت یا مارک است و بر اساس درخواست ثبت مذکور، نمی توان علائم دیگری را مشمول آن دانست.
اگر متقاضی، مدعی گردد که در کشور دیگری قبلاَ اقدام به درخواست ثبت آن کرده است ، مکلف است در ظرف 3 ماه از تاریخ تسلیم تقاضای خود به کشور فرانسه، کپی رسمی حاکی از تسلیم درخواست قبلی را به موسسه ملی مالکیت صنعتی فرانسه، ارائه کند و اگر گواهی مزبور را ارائه کرد باید ادعای حق تقدم مزبور را توجیه کند و اگر به این تعهد عمل نکند ، ادعای اولویت وی پذیرفته نخواهد شد.
10- باید نمونه علامت مورد تقاضای ثبت ، ضمیمه اظهارنامه باشد.
• ب- وصول و دریافت اظهارنامه ثبت علامت
با دریافت درخواست ثبت علامت، از طرف سازمان ملی مالکیت صنعتی، روی اظهارنامه یا درخواست ثبت ، تاریخ ، محل و شماره ترتیب تسلیم اظهارنامه و شماره سازمان ملی ثبت مالکیت صنعتی، درج می شود و رسید وصول اظهارنامه به متقاضی داده خواهد شد.
اگر اظهارنامه به دفتر دادگاه تجارت یا دفتر دادگاه شهرستان تسلیم شده باشد، اوراق اظهارنامه و مبالغ هزینه ها عیناَ به انستیتوی ملی مالکیت صنعتی از طریق دفاتر مزبور ارسال می گردد.
هر مدرک یا آنچه که بعد از تسلیم اظهارنامه ارائه شود اگر فاقد شماره موسسه ملی مالکیت صنعتی فرانسه باشد، پذیرفته نخواهد شد مگر این که همراه با توجیه لازم و پرداخت هزینه قانونی آن باشد.
هر گاه اظهارنامه که دارای فرم چاپی است ، کامل نباشد به طور مثال فاقد نمونه علامت تقاضای ثبت باشد، اظهارنامه مزبور پذیرفته نخواهد شد. ( ماده 2- 712 قانون مالکیت فکری و صنعتی و ماده 8- 712 آئین نامه )
• ج- پذیرش اظهارنامه و انتشار آگهی مفاد آن
موسسه ملی مالکیت صنعتی فرانسه، پس از دریافت اظهارنامه یا درخواست ثبت مارک ساخت یا علامت تجاری و خدماتی، به طور مستقیم یا از طریق دادگاه های تجاری و یا دادگاه شهرستان یا از طریق نمایندگی موسسه و پذیرش و ثبت آن در صورت رعایت ضوابط و کامل بودن ، مفاد اظهارنامه ، دربولتن رسمی مالکیت صنعتی ظرف مدت 6 هفته از تاریخ وصول اظهارنامه یا درخواست ثبت علائم به موسسه ملی، آگهی خواهد شد. رد اظهارنامه قابل اعتراض در موسسه مالکیت صنعتی است و تصمیم نهایی موسسه، قطعی خواهد بود که به نظر می رسد اگر تصمیم نهایی را مرجع قضایی اتخاذ می کرد شاید به مصلحت نزدیک تر می نمود هر چند این اقدام برای قضازدایی مفیدتر است.
• د- اعتراض و اعلام نظر افراد ذینفع
متعاقب انتشار درخواست ثبت مارک فابریک و علائم تجاری، هر شخص ذینفع و معترض حق دارد ظرف مدت 2 ماه نظر خود را نسبت به علامت یا مارک مورد تقاضای ثبت به مدیر موسسه ملی مالکیت صنعتی اعلام دارد. همچنین هر شخصی که مالک یک مارک ثبت شده باشد و با این که قبلاَ در این زمینه، درخواست ثبت تسلیم کرده باشد و یا از اولویت قبلی، مثل علامت آگهی شده استفاده می کند و یا مالک یک مارک معروف که مشابه مارک آگهی شده است، حق دارد ظرف همان مدت 2 ماه از تاریخ نشر آگهی اعتراض کرده و اعتراض خود را در مورد ثبت علامت ، به مدیر موسسه ملی مالکیت صنعتی تسلیم کند.
اعتراضات اعلام شده از طرف ذینفع در خصوص علامت مورد تقاضای ثبت در مهلت دو ماهه قانونی، برای متقاضی ثبت از طریق موسسه ارسال می گردد و اگر در مهلت قانونی، اعتراضات و نظریات مزبور اعلام نشده باشد یعنی خارج از مهلت باشد، پیوست پرونده مربوط می گردد و به همین نحو عمل خواهد شد، اگر نظر ابرازی خارج از موضوعی باشد که در قانون پیش بینی شده است. البته مراتب بایگانی شدن اعتراض به معترض و مدعی، اطلاع داده می شود.
مراتب اعتراض نسبت به ثبت کردن علامت مورد درخواست به مدیر موسسه ملی مالکیت صنعتی در ظرف 2 ماه از تاریخ انتشار اظهارنامه ، اعلام تا نسبت به اعتراض رسیدگی شود.
رسیدگی به اعتراض بر اساس دستورالعمل شورای دولتی به عمل خواهد آمد.
• ه- ثبت مارک یا علائم صنعتی و تجاری و آثار حقوقی آن
بعد از انتشار مفاد اظهارنامه مبنی بر درخواست ثبت و عدم وصول اعتراض در مهلت قانونی یا رد اعتراضات واصله ، مارک مورد تقاضا، در صورت دارا بودن خصوصیت لازم یک مارک یا علامت و رعایت شرایط و تشریفات ثبت خواهد شد. ثبت مارک صنعتی یا تجاری ، یک اقدام اداری است که بعد از وصول اظهارنامه و پذیرش درخواست ، پس از یک سلسله بررسی های مقدماتی و مختصر، صورت می گیرد و ارتباطی با رسیدگی و اتخاذ تصمیم در مرجع قضایی ندارد، بعد از ثبت کردن علامت در دفتر ثبت ملی، گواهی نامه که حکم سند مالکیت علامت را دارد صادر و به نشانی متقاضی فرستاده خواهد شد و در بولتن رسمی مالکیت صنعتی آگهی می شود.
البته متقاضی با وجود اعتراضات وارده ، اگر بتواند ضرورت ثبت را به منظور حمایت و حفاظت از آن در برابر تجاوزات اشخاص ثالث توجیه کند، طبق ماده 8- 712 قانون مالکیت فکری و صنعتی فرانسه ، می تواند از موسسه ملی ثبت مالکیت صنعتی درخواست کند تا مارک یا علامت موضوع اظهارنامه به ثبت برسد ولو بعد از رسیدگی به اعتراضات صحت تمام یا قسمتی از اعتراض، پذیرفته شود و ثبت علامت ابطال گردد. در این زمینه می توان گفت که برحسب اصول حقوقی اگر خسارتی نیز به معترض وارد شود قابل مطالبه خواهد بود.
ثبت علائم یا مارک های تجاری، صنعتی ، کشاورزی یا خدماتی جمعی نیز با توجه به مقررات خاص و ضوابط مربوط به این نوع علائم با همان تشریفات ثبت علائم فردی در فرانسه با توجه به مواد 1- 712 تا 26- 712 آئین نامه قانون مالکیت صنعتی انجام پذیر خواهد بود.
شایان ذکر است، در فرانسه، طبق بند سوم ماده 1- 711 قانون مالکیت فکری و صنعتی مصوب 1992، علامت صوتی به عنوان علامت ساخت و تولید کالا، علامت تجاری و خدماتی پذیرفته شده است . همچنین در قوانین مالکیت صنعتی بسیاری از کشورهای اتحادیه اروپا و ایالات متحده امریکا نیز علائم صوتی در حال حاضر پذیرفته شده است و در بند نهم ماده 9 آئین نامه مشترک موافقت نامه مادرید، راجع به ثبت بین المللی علائم و پروتکل مربوط به موافقت نامه مذکور که از اول ماه نوامبر 2000 قابلیت اجرا پیدا کرده، چنین آمده است : " هر گاه اظهارنامه مبدا یا تصدیق ثبت مبدا به یک علامت صوتی مربوط باشد، عبارت ( علامت صوتی ) در اظهارنامه بین المللی ذکر خواهد شد " .
طبق قسمت اخیر ماده 1- 712 قانون مالکیت فکری و صنعتی مدت حق مالکیت بر علائم گواهی نامه آن، 10 سال از تاریخ تسلیم اظهارنامه است که به طور نامحدود قابل تمدید خواهد بود.