برطبق ماده یکم آیین نامه اصلاحی در رابطه با ثبت موسسات و تشکیلات غیرتجاری، که در سال 1377 به تصویب رسیده است:

مقصود از موسسات و تشکیلات غیرتجاری در قانون تجارت ایران، کلیه تشکیلات و موسساتی هست که به جهت مقاصد غیرتجاری از قبیل امور علمی یا ادبی یا امور خیریه و امثالهم تشکیل می شود، اعم از آن که موسسان و تشکیل دهندگان قصد انتفاع را داشته یاشند و یا نداشته باشند.

انتفاع در معنای لغوی از ریشه نفع است و به معنای نفع گرفتن و سود بردن به آن اشاره شده است. حق انتفاع عبارت است از آن حقوقی که افراد از منافع، چیزی یا مالی (که در حالت معمول مال غیر است) برخوردار می ‌شوند.

در حقوق مدنی نیز حق انتفاع عبارت است از حقی که به موجب آن یک شخص، می‌تواند از مالی که عین آن ملک دیگری است و یا مالک خاصی ندارد، استفاده کند و سود برد. در حق انتفاع، مال در مالکیت شخص دیگری است و منافع هم ملک شخص دیگری هستند و فقط شخص دارای حق انتفاع، حق استفاده بری و بهره ‌برداری از آن را داراست، نه حق مالکیت بر آن!

حق انتفاع در واقع نوعی از مالکیت است که طی قراردادی به اشخاص واگذار می‌ گردد. بنابراین اگر حق انتفاع روی مال غیرمنقول نیز باشد، غیرمنقول تبعی و اگر روی مال منقول باشد، منقول حکمی محسوب می گردد.

موسسات یا انستیتوها نیز در تعریف به سازمان هایی گفته می‌ شود که به منظور هدف مشخصی تاسیس شده ‌است. این نام همچنین در حالت معمول به موسسه ‌های پژوهشی هم اطلاق می ‌شود. در برخی کشورها این موسسه ‌های پژوهشی و تحقیقاتی زیرمجموعه ‌هایی از دانشگاه ‌ها محسوب می شوند.

تشکیلات و موسسه های مذکور می توانند عناوینی همانند انجمن، کانون یا بنگاه و نظایر آن را اختیار نمایند، ولی اتخاذ عناوینی که مختص تشکیلات دولتی و کشوری است، از سوی موسسات و تشکیلات مزبور ممکن نخواهد بود.

به طور کلی، ثبت، واژه ‌ای است عربی و در معنای قرار‌دادن، بر جای بودن، نوشته شده و مرقوم می باشد. در اصطلاحات حقوقی ثبت کردن به معنای نوشتن قرارداد است و یا یک عمل حقوقی، احوال شخصیه، یک حق (همانند حق اختراع چیزی) و یا هر علامت یا برندی در دفاتر مخصوص که بر طبق قانون معین شود، همانند ثبت املاک، ثبت معاملات غیرمنقول، ثبت حق اختراعات و اکتشافات، ثبت علائم و ثبت احوال.

طبق ماده دوم آیین نامه اصلاحی ثبت تشکیلات و موسسات غیرتجاری مصوب در 1337 تمامی تشکیلات و موسسات نامبرده به لحاظ انطباق داشتن با مقررات این آیین نامه، به دو بخش تقسیم می شوند:

•  موسساتی که هدفشان جلب منافع و همچنین تقسیم آن میان اعضا خود نباشد. این گونه تشکیلات اصطلاحا موسسات غیرانتفاعی نام دارند.
  سازمان ‌های ناسودبر یا سازمان ‌های غیرانتفاعی (Non-profit organization) که به‌ اختصار(NPO) سازمان ‌های قانونی و رسمی‌ هستند و هدف اصلیشان پشتیبانی از یک مورد یا موضوعات خصوصی و یا همگانی، بدون دارا بودن مقاصد تجاری در کنار آن است.
  سازمان ‌های غیرانتفاعی ممکن است در بیشتر زمینه ‌ها، من جمله محیط زیست، فعالیت ‌های بشردوستانه، بهداشت، ورزش، هنر، امور خیرخواهانه و نیکوکاری، آموزش و یاددهی، سیاست، مذاهب و نظایر آن فعال باشند.
  از دیدگاه اساسنامه، موسسه غیرانتفاعی، موسسه ‌ای فاقد سهامدار است. این بدین معنا است که موسسه در صورت تولید سود، به هیچ احدی سود سهام را نمی ‌دهد. هیچ ‌یک از اشخاصی که در این ‌گونه سازمان ‌ها فعالیت می ‌کنند، به ‌طور خاص از کسب سود توسط سازمان غیرانتفاعی بهره ‌مند نمی ‌گردند.
  لازم به ذکر است که سهامدارShareholder))، به هر شخص حقیقی و یا شخص حقوقی همچون شرکت گفته می ‌شود که به لحاظ قانونی مالک بخشی از سهام در یک شرکت سهامی عام یا شرکت سهامی خاص می باشد.
  هر سهم، قطعه ‌ای از سرمایه های شرکت هاست و نشان ‌دهنده یا نماینده کوچک ترین واحد مالکیتی، در شرکت مورد نظر به شمار می‌ آیند. سهامدار به همان نسبت که سهام را در اختیار دارد، در مالکیت شرکت یا بنگاه تولیدی نیز شریک است. برای مثال اگر شرکتی به تعداد 2000000 سهم را منتشر کرده است و شخصی مالک 2000 سهم در این شرکت هست، در واقع 0.001 از مالکیت شرکت مذکور را در اختیار دارد.
  کارکنان این قبیل سازمان ‌ها به یکی از صور زیر، در سازمان مشغول به کار هستند:
   موظف و با حقوق ‌های مرسوم و تعریف‌ شده ای که فاقد پاداش‌ های غیرمرسوم هستند.
   قراردادهای کوچک محدودی که دریافتی ‌های مشخص و مرسومی دارند.
   داوطلبانه و بدون دریافت هیچ‌ درآمدی
•  موسسات و تشکیلاتی که هدفشان جلب منافع مادی و تقسیم منافع بین اعضا خود و یا غیر می باشد، از جمله موسساتی که هدفشان ارائه دادن انواع خدمات شهری همچون نظافت و فضای سبز است.

حداقل شرکای موسسات غیرتجاری نبایستی کمتر از دو نفر باشد، ضمن آن که قید کردن سرمایه نیز به هر میزان مجاز است. موسسات غیرتجاری مانند شرکت های تجاری می بایست به ثبت رسند.

نکات مجوز ثبت موسسات و تشکیلات غیرتجاری:

• در موسسات غیرتجاری با هدف جلب منافع مادی، موسسین باید پس از به ثبت رساندن موسسات و تشکیلات، نسبت به اخذ مجوز فعالیت اقدام نمایند.
• در موسسات غیرتجاری که هدفشان غیرانتفاعی بودن است، می بایست به هنگام درخواست ثبت توسط ادارات ثبت ، مراتب ابتدا استعلام شود و سپس پس از دریافت پاسخ مثبت، نسبت به ثبت اقدام شرکت گردد.

بنابراین قانون گذار، علاوه بر شرکت هایی که به امور تجاری مشغول هستند، نهاد حقوقی خاصی را هم که دارای شخصیت حقوقی باشد، در نظر گرفته است که جهت انجام اموری که جنبه غیرتجاری دارد، همچون فعالیت های علمی، ادبی، امور خیریه و یا خدماتی پیش بینی شده است.

مقررات حاکم بر تشکیلات و موسسات غیرتجاری:

• موسسات و تشکیلات غیرتجاری، پس از ثبت شدن در اداره ثبت شرکت، شخصیت حقوقی می یابند. (مطابق با ماده 584 قانون تجارت)
• شخصیت حقوقی در موسسه ها و تشکیلات غیرتجاری نمی تواند دستاویزی جهت فعالیت سیاسی و این قبیل از تشکل ها شود.
• موسسه ها و تشکیلات غیرتجاری، از واحدهای سازمانی دولتی محسوب نمی شوند، بلکه مجامع مردمی هستند.

 سؤالات احتمالی: