بموجب ماده ی 1 قانون ثبت اختراعات،طرح های صنعتی و علائم تجاری،اختراع نتیجه ی فکر فرد یا افرادی است که برای اولین بار فرآیند یا فرآورده ای خاص را ارائه می کند و مشکلی را در یک حرفه،فن،فناوری،صنعت و مانند آن ها حل می نماید.
- شرایط و مدارک ثبت شرکت خدماتی
اختراعی قابل ثبت است که حاوی ابتکار جدید و دارای کاربرد صنعتی باشد.ابتکار جدید عبارت است از آنچه که در فن یا صنعت قبلی وجود نداشته و برای دارنده مهارت عادی در فن مذکور معلوم و آشکار نباشد و از نظر صنعتی،اختراعی کاربردی محسوب می شود که در رشته ای از صنعت قابل ساخت یا استفاده باشد.مراد از صنعت،معنای گسترده آن است و شامل مواردی نظیر صنایع دستی،کشاورزی،ماهیگیری و خدمات نیز می شود.
در ماده ی 3 قانون مذکور آمده است:گواهینامه اختراع سندی است که اداره مالکیت صنعتی برای حمایت از اختراع صادر می کند و دارنده آن می تواند از حقوق انحصاری بهره مند شود.
موارد ذیل از حیطه حمایت از اختراع خارج است:
الف-کشفیات،نظریه های علمی روش های ریاضی و آثار هنری.
ب-طرح ها و قواعد یا روش های انجام کار تجاری و سایر فعالیت های ذهنی و اجتماعی.
ج-روش های تشخیص و معالجه بیماری های انسان یا حیوان.
این بند شامل فرآورده های منطبق با تعریف اختراع و مورد استفاده در روش های مزبور نمی شود.
د-منبابع ژنتیک و اجزاء ژنتیک تشکیل دهنده آن ها و همچنین فرآیندهای بیولوژیک تولید آن ها.
ه-آنچه قبلاَ در فنون و صنایع پیش بینی شده باشد.(فن یا صنعت عبارت است از هر چیزی که در نقطه ای از جهان از طریق انتشار کتبی یا شفاهی یا از طریق استفاده عملی و یا هر طریق دیگر،قبل از تقاضا و یا در موارد حق تقدم ناشی از اظهارنامه ثبت اختراع افشاء شده باشد).
و-اختراعاتی که بهره برداری از آن ها خلاف موازین شرعی یا نظم عمومی و اخلاق حسنه باشد.
چگونگی ذکر نام مخترع در گواهینامه اختراع و نحوه تعلق حق اختراع ثبت شده به شرح ذیل است:
الف-حقوق اختراع ثبت شده منحصراَ به مخترع تعلق دارد.
ب-اگر افرادی به صورت مشترک اختراعی کرده باشند،حقوق ناشی از اختراع مشترکاَ به آنان تعلق می گیرد.
ج-هر گاه دو یا چند نفر،مستقل از دیگری اختراع واحدی کرده باشند شخصی که اظهارنامه اختراع خود را زودتر تسلیم کرده و یا در صورت ادعای حق تقدم هر کدام بتوانند اثبات کنند که در تاریخ مقدم اظهارنامه خود را به صورت معتبر تسلیم کرده اند،مشروط بر این که اظهارنامه مذکور مسترد یا رد نگردیده یا مسکوت گذاشته نشده باشد،حق ثبت اختراع را خواهند داشت.
د-حقوق ناشی از اختراع ثبت شده قابل انتقال است و در صورت فوت صاحب حق به ورثه ی او منتقل می شود.
ه-در صورتی که اختراع ناشی از استخدام یا قرارداد باشد،حقوق مادی آن متعلق به کارفرما خواهد بود،مگر آن که خلاف آن در قرارداد شرط شده باشد.
و-نام مخترع در گواهینامه اختراع قید می شود مگر این که کتباَ از اداره مالکیت صنعتی درخواست کند که نامش ذکر نشود.هرگونه اظهار یا تعهد مخترع مبنی بر این که نام شخص دیگری به عنوان مخترع قید گردد،فاقد اثر قانونی است.
اظهارنامه ی ثبت اختراع:
اظهارنامه ی ثبت اختراع که به اداره مالکیت صنعتی داده می شود،باید موضوعی را که حمایت از آن درخواست می شود،تعیین کرده و به فارسی تنظیم شود،دارای تاریخ و امضاء بوده و خواسته،توصیف ادعا،خلاصه ای از توصیف اختراع و در صورت لزوم نقشه های مربوطه را دربرداشته باشد.هزینه های ثبت اظهارنامه از درخواست کننده ثبت دریافت می شود.
در تنظیم و تسلیم اظهارنامه باید موارد ذیل رعایت شود.
الف-نام و سایر اطلاعات لازم در خصوص متقاضی،مخترع و نماینده قانونی او،در صورت وجود و عنوان اختراع در اظهارنامه درج شود.
ب-در مواقعی که متقاضی شخص مخترع نیست،مدارک دال بر سمت قانونی وی همراه اظهارنامه تحویل گردد.
ج-ادعای مذکور در اظهارنامه،گویا و مختصر بوده و با توصیف همراه باشد،به نحوی که برای شخص دارای مهارت عادی در فن مربوط واضح و کامل بوده و حداقل یک روش اجرایی برای اختراع ارائه کند.خلاصه توصیف فقط به منظور ارائه اطلاعات فنی است و نمی توان برای تفسیر محدوده حمایت به آن استناد کرد.
وفق ماده ی 7،متقاضی ثبت اختراع تا زمانی که اظهارنامه او برای ثبت اختراع قبول نشده است می تواند آن را مسترد کند.
اظهارنامه باید فقط به یک اختراع یا به دسته ای از اختراعات مرتبط که یک اختراع کلی را تشکیل می دهند مربوط باشد.در اختراع کلی ذکر نکردن ارتباط اجزاء آن موجب بی اعتباری گواهینامه اختراع مربوط نمی شود.متقاضی می تواند تا زمانی که اظهارنامه وی مورد موافقت قرار نگرفته است.
الف-اظهارنامه خود را اصلاح کند،مشروط بر آن که از حدود اظهارنامه نخست تجاوز نکند.
ب-آن را به دو یا چند اظهارنامه تقسیم کند.اظهارنامه تقسیمی باید دارای تاریخ تقاضای اولیه بوده و در صورت اقتضاء مشمول حق تقدم اظهارنامه نخستین است.
متقاضی می تواند همراه با اظهارنامه خود،طی اعلامیه ای حق تقدم مقرر در کنوانسیون پاریس برای حمایت از مالکیت صنعتی مورخ 1261 هجری شمسی(20 مارس 1883 میلادی) و اصلاحات بعدی آن را درخواست نماید.حق تقدم می تواند بر اساس یک یا چند اظهارنامه ی ملی یا منطقه ای یا بین المللی باشد که در هر کشور یا برای هر کشور عضو کنوانسیون مذکور تسلیم شده است.در صورت درخواست حق تقدم:
الف-اداره مالکیت صنعتی از متقاضی،می خواهد ظرف مدت معین،رونوشت اظهارنامه ای را ارائه دهد که توسط مرجع ثبت اظهارنامه ای که مبنای حق تقدم است،گواهی شده باشد.
ب-با پذیرش درخواست حق تقدم؛حمایت های مذکور در کنوانسیون پاریس شامل آن خواهد بود.
بنا به درخواست اداره مالکیت صنعتی،متقاضی باید شماره و تاریخ اظهارنامه اختراعی را که در خارج تسلیم کرده و عیناَ و ماهیتاَ مربوط به اختراع مذکور در اظهارنامه تسلیم شده به اداره مالکیت صنعتی است،ارائه دهد.همچنین با درخواست اداره مالکیت صنعتی متقاضی باید مدارک ذیل را به اداره مذکور تسلیم کند:
الف-تصویر هرگونه نامه و اخطاریه ای؛که متقاضی در مورد نتایج بررسی های انجام شده در خصوص اظهارنامه های خارج دریافت کرده است.
ب-تصویر گواهینامه اختراع که بر اساس اظهارنامه های خارجی ثبت شده است.
ج-تصویر هرگونه تصمیم نهایی مبنی بر رد اظهارنامه خارجی یا رد ثبت اختراع ادعا شده در اظهارنامه خارجی یا رد ثبت اختراع ادعا شده در اظهارنامه خارجی
د-تصویر هر تصمیم نهایی بر بی اعتباری گواهینامه اختراع صادر شده بر اساس اظهارنامه خارجی.
بموجب ماده 11،اداره مالکیت صنعتی تاریخ تقاضا را همان تاریخ دریافت اظهارنامه تلقی خواهد کرد مشروط بر این که اظهارنامه در زمان دریافت حاوی نکات ذیل باشد:
الف-ذکر صریح یا ضمنی این نکته که ثبت یک اختراع تقاضا می شود.
ب-ذکر نکاتی که شناخت هویت متقاضی را میسر می کند.
ج-توصیف اجمالی اختراع
اگر اداره مالکیت صنعتی تشخیص دهد که اظهارنامه در زمان تقاضا فاقد شرایط فوق بوده است،از متقاضی دعوت خواهد کرد تا از تاریخ ابلاغ ظرف سی روز اصلاحات لازم را انجام دهد و تاریخ تقاضا همان تاریخ دریافت اصلاحات مذکور خواهد بود ولی اگر در مهلت تعیین شده اصلاح صورت نگیرد اظهارنامه کان لم یکن تلقی خواهد شد.
چنانچه در اظهارنامه به نقشه هایی اشاره شود که در آن درج یا ضمیمه نشده است،اداره مالکیت صنعتی از متقاضی دعوت کند تا نقشه ها را ارائه دهد.اگر متقاضی دعوت را اجابت کرده و نقشه های مورد اشاره را ارائه نماید،اداره مذکور تاریخ دریافت نقشه را تاریخ تقاضا تلقی خواهد نمود.در غیر این صورت،تاریخ تقاضا را همان تاریخ دریافت اظهارنامه قید نموده و اشاره به نقشه ها را کان لم یکن تلقی خواهد کرد.
پس از قید تاریخ تقاضا،اداره مالکیت صنعتی اظهارنامه را از نظر انطباق با شرایط مندرج در این قانون و آیین نامه ی آن،بررسی خواهد کرد و در صورت تشخیص انطباق،اقدام لازم را برای ثبت اختراع انجام می دهد.در غیر این صورت اظهارنامه را رد و مراتب را به متقاضی ابلاغ می کند.
اداره مالکیت صنعتی پس از ثبت اختراع باید:
الف-در خصوص ثبت اختراع یک نوبت آگهی منتشر کند.
ب-گواهینامه ثبت اختراع را صادر کند.
ج-رونوشت گواهینامه ثبت اختراع را بایگانی و پس از دریافت هزینه مقرر،اصل آن را به متقاضی تسلیم کند.
د-به درخواست دارنده گواهینامه اختراع،تغییراتی را در مضمون و نقشه های اختراع،به منظور تعیین حدود حمایت اعطاء شده انجام دهد،مشروط بر این که در نتیجه این تغییرات،اطلاعات مندرج در گواهینامه اختراع از حدود اطلاعات مذکور در اظهارنامه اولیه ای که اختراع بر اساس آن ثبت شده است،تجاوز نکنند.
حقوق ناشی از اختراع:
وفق ماده 15،حقوق ناشی از گواهینامه اختراع به ترتیب ذیل است:
الف-بهره برداری از اختراع ثبت شده در ایران توسط اشخاصی غیر از مالک اختراع،مشروط به موافقت مالک آن است.بهره برداری از اختراع ثبت شده به شرح آتی خواهد بود:
1-در صورتی که اختراع در خصوص فرآورده باشد.
2-در صورتی که موضوع ثبت اختراع فرآیند باشد.
در ادامه ی این ماده آمده است،حقوق ناشی از گواهینامه اختراع شامل موارد ذیل نمی شود:
1-بهره برداری از کالاهایی که توسط مالک اختراع یا با توافق او در بازار ایران عرضه می شود.
2-استفاده از وسایل موضوع اختراع در هواپیماها،وسائط نقلیه زمینی یا کشتی های سایر کشورها که به طور موقت یا تصادفاَ وارد حریم هوایی،مرزهای زمینی یا آب های کشور می شود.
3-بهره برداری هایی که فقط با اهداف آزمایشی درباره اختراع ثبت شده انجام می شود.
4-بهره برداری توسط هر شخصی که با حسن نیت قبل از تقاضای ثبت اختراع یا در مواقعی که حق تقدم تقاضا شده است،قبل از تاریخ تقاضای حق تقدم همان اختراع،از اختراع استفاده می کرده یا اقدامات جدی و موثری جهت آماده شدن برای استفاده از آن در ایران به عمل می آورده است.
مدت اعتبار گواهینامه ی اختراع:
مدت اعتبار گواهینامه اختراع پس از بیست سال از تاریخ تسلیم اظهارنامه اختراع منقضی می شود.به منظور حفظ اعتبار گواهینامه یا اظهارنامه اختراع،پس از گذشت یک سال از تاریخ تسلیم اظهارنامه و قبل از شروع هر سال،مبلغی که به موجب آیین نامه این قانون تعیین می شود،توسط متقاضی به اداره مالکیت صنعتی پرداخت می گردد.
تاخیر در پرداخت،حداکثر تا شش ماه در صورت پرداخت جریمه مجاز است.وفق ماده ی 16،در صورتی که هزینه سالانه پرداخت نشود،اظهارنامه مربوط مسترد شده تلقی و یا گواهینامه اختراع،فاقد اعتبار می شود.
بموجب ماده ی 17،دولت یا شخص مجاز از طرف آن،با رعایت ترتیبات ذیل می توانند از اختراع بهره برداری نمایند.
الف-در مواردی که با نظر وزیر یا بالاترین مقام دستگاه ذی ربط منافع عمومی مانند امنیت ملی،بهداشت یا توسعه سایر بخش های حیاتی اقتصادی کشور،اقتضاء کند که دولت یا شخص ثالث از اختراع بهره برداری نماید و یا بهره برداری از سوی مالک یا شخص مجاز از سوی او مغایر با رقابت آزاد بوده و از نظر مقام مذکور،بهره برداری از اختراع رافع مشکل باشد.
موضوع در کمیسیونی مرکب از رییس سازمان ثبت اسناد و املاک کشور،یکی از قضات دیوان عالی کشور با معرفی رییس قوه قضاییه،دادستان کل کشور،نماینده رییس جمهور و وزیر یا بالاترین مقام دستگاه ذی ربط مطرح و در صورت تصویب،با تعیین کمیسیون مذکور سازمان دولتی یا شخص ثالث بدون موافقت مالک اختراع،از اختراع بهره برداری می نماید.
ب-بهره برداری از اختراع محدود به منظوری خواهد بود که در مجوز آمده است و مشروط به پرداخت مبلغ مناسب به مالک مذکور با در نظر گرفتن ارزش اقتصادی مورد اجازه می باشد.در صورتی که مالک اختراع یا هر شخص ذی نفع دیگر توضیحی داشته باشند،کمیسیون پس از رسیدگی به اظهارات آنان و لحاظ کردن بهره برداری در فعالیت های غیر رقابتی اتخاذ تصمیم خواهد کرد.کمیسیون می تواند بنا به درخواست مالک اختراع یا سازمان دولتی یا شخص ثالثی که مجوز بهره برداری از اختراع ثبت شده را دارد،پس از رسیدگی به اظهارات طرفین یا یکی از آن ها در محدوده ای که ضروت اقتضاء نماید،نسبت به تصمیم گیری مجدد اقدام کند.
ج-در صورتی که مالک اختراع ادعا نماید که شرایط و اوضاع و احوالی که باعث اتخاذ تصمیم شده دیگر وجود ندارد و امکان تکرار آن میسر نیست و یا این که ادعا نماید سازمان دولتی یا شخص ثالثی که توسط کمیسیون تعیین شده نتوانسته طبق مفاد تصمیم و شرایط آن عمل کند،موضوع در کمیسیون مطرح و بررسی و پس از استماع اظهارات مالک اختراع،وزیر یا بالاترین مقام دستگاه ذی ربط و بهره بردار،اجازه بهره برداری لغو شده و حسب مورد اجازه بهره برداری برای مالک یا بهره بردار دیگر صادر می شود.با احراز شرایط مقرر در این بند،اگر کمیسیون تشخیص دهد حفظ حقوق قانونی اشخاصی که این اجازه را کسب کرده اند،بقاء تصمیم را ایجاب می نماید آن تصمیم را لغو نمی کند.
در مواردی که اجازه بهره برداری توسط کمیسیون به شخص ثالثی داده شده است،می توان آن مجوز را فقط به همراه شرکت یا کسب و کار شخص تعیین شده از طرف کمیسیون یا به همراه قسمتی از شرکت یا کسب و کاری که اختراع در آن بهره برداری می شود انتقال داد.
د-اجازه بهره برداری موضوع این ماده مانع انجام امور ذیل نیست.
1-انعقاد قرارداد بهره برداری توسط مالک اختراع،با رعایت مقررات این ماده.
2-بهره برداری مستمر از حقوق تفویضی توسط مالک اختراع طبق مندرجات بند (الف) ماده 15
3-صدور اجازه استفاده ناخواسته طبق اجزاء (1) و (2) بند (ح) این ماده باشد که به موجب آن ثابت شود دستگاه دولتی یا شخص مجاز،از مالک اختراع درخواست بهره برداری کرده ولی نتوانسته است اجازه بهره برداری را با شرایط معقول و ظرف مدت زمان متعارف تحصیل نماید.
رعایت مراتب این بند،در صورت فوریت ناشی از مصالح ملی یا موارد حصول شرایط قهریه در کشور کلاَ به تشخیص کمیسیون لازم نخواهد بود،مشروط بر آن که در این قبیل موارد مالک اختراع در اولین فرصت ممکن از تصمیم کمیسیون مطلع شود.
و-بهره برداری از اختراع توسط سازمان دولتی یا اشخاص ثالثی که توسط کمیسیون تعیین شده اند،برای عرضه در بازار ایران است.
ز-اجازه کمیسیون در خصوص بهره برداری از اختراع در زمینه فناوری نیمه هادی ها،تنها در موردی جایز است که به منظور استفاده غیر تجاری عمومی بوده یا در موردی باشد که وزیر یابالاترین مقام دستگاه ذی ربط تشخیص دهد که نحوه استفاده از اختراع ثبت شده توسط مالک یا استفاده کننده آن غیر رقابتی است.
ح-پروانه بهره برداری بدون موافقت مالک،در موارد ذیل نیز با ترتیباتی که ذکر می شود قابل صدور است.
1-در صورتی که در یک گواهینامه اختراع ادعا شده باشد که بدون استفاده از یک اختراع ثبت شده قبلی قابل بهره برداری نیست و اختراع موخر نسبت به اختراع مقدم،متضمن پیشرفت مهم فنی و دارای اهمیت اقتصادی قابل توجه باشد،اداره مالکیت صنعتی به درخواست مالک اختراع موخر پروانه بهره برداری از اختراع مقدم را در حد ضرورت،بدون موافقت مالک آن،صادر می کند.
2-در مواردی که طبق جزء (1) این بند پروانه بهره برداری بدون موافقت مالک صادر شده باشد،اداره مالکیت صنعتی به درخواست مالک اختراع مقدم،پروانه بهره برداری از اختراع موخر را نیز بدون موافقت مالک آن صادر می کند.
3-در صورت درخواست صدور پروانه بهره برداری،بدون موافقت مالک طبق اجزاء (1) و (2) این بند در تصمیم مربوط به صدور هر یک از پروانه های مذکور،حدود و کاربرد پروانه و مبلغ مناسبی که باید به مالک اختراع ذی ربط پرداخت شود و شرایط پرداخت،تعیین می شود.
4-در صورت صدور پروانه بهره برداری،طبق جزء (1) انتقال آن فقط به همراه اختراع موخر و در صورت صدور پروانه بهره برداری طبق جزء (2) انتقال آن فقط به همراه اختراع مقدم مجاز است.
5-درخواست صدور پروانه بهره برداری بدون موافقت مالک مشروط به پرداخت هزینه مقرر می باشد.
6-در صورت صدور پروانه بهره برداری بدون موافقت مالک،اجزاء (1) و (2) این بند و بندهای (ب) تا (و) و نیز بند(ط) این ماده قابل اعمال است.
ط-تصمیمات کمیسیون در محدوده بندهای این ماده،در دادگاه عمومی تهران قابل اعتراض است.
به موجب ماده 18،هر ذی نفع می تواند ابطال گواهینامه اختراعی را از دادگاه درخواست نماید.در صورتی که ذی نفع ثابت کند شرایط قانونی در آن رعایت نشده است یا این که مالک اختراع،مخترع یا قائم مقام قانونی او نیست،حکم ابطال گواهینامه اختراع صادر می شود.
هر گواهینامه اختراع یا ادعا یا بخشی از ادعاهای مربوط که باطل شده است،از تاریخ ثبت اختراع باطل تلقی می شود.رای نهایی دادگاه به اداره مالکیت صنعتی ابلاغ می گردد و اداره مزبور آن را ثبت و پس از دریافت هزینه،آگهی مربوط به آن را در اولین فرصت ممکن منتشر کند.
چنانچه مالک اختراع بخواهد از اختراع ثبت شده استفاده کند،سازمان ثبت اسناد و املاک کشور حداکثر ظرف مهلت یک هفته موضوع را به دستگاه یا دستگاه های ذی ربط منعکس می نماید.
دستگاه های مذکور در خصوص امکان بهره برداری از اختراع حداکثر ظرف مدت دو ماه اظهارنامه نموده و نتیجه را جهت صدور پروانه بهره برداری کتباَ به سازمان ثبت اسناد و املاک اعلام می نماید.
امید است که تدوین این نوشتار توانسته باشد راهگشای خوانندگان محترم بوده و در رفع مشکلات آن ها موثر واقع شود.
بدینوسیله از مخترعین محترم دعوت به عمل می آید،جهت انحصاری نمودن اختراعات خود با کارشناسان زبده ی ما در فکر برتر، تماس حاصل نمایند.
مفتخریم که راهنمای شما در امور حقوقیاتان باشیم.