به موجب بند 24 ماده 1 قانون بازار اوراق بهادار ، " اوراق بهادار هر نوع ورقه یا سندی است که متضمن حقوق مالی قابل نقل و انتقال برای مالک عین و یا منفعت آن باشد. شورا، اوراق بهادار قابل معامله را تعیین و اعلام خواهد کرد. مفهوم ابزار مالی و اوراق بهادار در متن این قانون ، معادل هم در نظر گرفته شده است ." سهام شرکت سهامی از اوراق بهادار محسوب می شود.
به موجب ماده ی 24 لایحه ، " سهم قسمتی است از سرمایه شرکت سهامی که مشخص میزان مشارکت و تعهدات و منافع صاحب آن در شرکت سهامی می باشد. ورقه سهم ، سند قابل معامله ای است که نماینده تداد سهامی است که صاحب آن در شرکت سهامی دارد ." در حقیقت ، این سهام سرمایه ای است زیرا مشخص کننده هر قسمت از سرمایه یک شرکت است.
در شرکت سهامی، به ازای آورده نقد یا غیرنقد اعضا ، به آن ها سهام داده می شود. سهام مشخص کننده میزان مشارکت است زیرا شخص با تعداد سهامی که دارد ، در تصمیمات شرکت دخالت می کند و رای می دهد. هم چنین سهام ، مشخص کننده منافع و تعهدات صاحب سهام است زیرا شخص با توجه به تعداد سهامی که دارد ، از منافع شرکت سود می برد و ضررهای شرکت نیز به او تحمیل می شود و هم چنین با خرید سهام متعهد می شود مبالغی که در زمان امضای ورقه ی تعهد سهم پرداخت نکرده، پس از مطالبه شرکت پرداخت کند.
طبق ماده 24 لایحه ، سهام مشخص کننده موارد ذیل برای صاحب سهم است :
1. میزان مشارکت
2. میزان تعهدات
3. میزان منافع

• سرمایه اسمی

مبلغی است که در اساسنامه شرکت درج و در دفتر ثبت شرکت ها به ثبت رسیده است . به موجب بند 5 ماده 8 لایحه ، " مبلغ سرمایه شرکت و تعیین مقدار نقد و غیرنقد آن به تفکیک " از مندرجات الزامی اساسنامه می باشد. سرمایه اسمی شرکت قابل تغییر نمی باشد مگر با تصمیم صاحبان سهام در قالب مجمع عمومی فوق العاده . طبق ماده 83 لایحه ، هر گونه تغییر در اساسنامه و سرمایه منحصراَ در صلاحیت مجمع عمومی فوق العاده است.
طبق ماده 29 لایحه ، مبلغ اسمی هر قطعه سهم در شرکت سهامی عام حداکثر ده هزار ریال یا هزار تومان است. اما در شرکت سهامی خاص چنین محدودیتی وجود ندارد و مبلغ اسمی هر قطعه سهم می تواند بیشتر از هزار تومان نیز باشد.

• سرمایه واقعی و بورسی

قیمت بورسی، مبلغی است که در بورس مورد معامله می باشد و قیمت واقعی با توجه به وضعیت شرکت و سوددهی و زیان دهی تعیین می شود و همواره در حال نوسان است. قیمت بورسی و بازاری، ممکن است از مبلغ اسمی کم تر یا بیشتر باشند، مثلاَ مبلغ اسمی سهم صد ریال بوده اما 5 سال پس از تشکیل شرکت ، ارزش آن در بازار به هزار ریال افزایش پیدا می کند. باید در نظر داشت ، " ممکن است ارزش بورسی سهم با ارزش حقیقی آن متفاوت باشد زیرا هنگام تعیین ارزش بورسی سهم گاه عوامل روانی و تبلیغاتی اثر دارد ". مثلاَ به دلیل شرایط روانی و تبلیغات منفی رقبا ، قیمت بورسی پایین تر از قیمت واقعی باشد.

• اطلاع سهامداران از وضعیت شرکت

حق اطلاع سهامداران از وضعیت شرکت ، از حقوق غیرمالی سهامداران می باشد. به موجب ماده 139 لایحه ، " هر صاحب سهم می تواند از 15 روز قبل از انعقاد مجمع عمومی در مرکز شرکت به صورت حساب ها مراجعه کرده و از ترازنامه و حساب سود و زیان و گزارش عملیات مدیران و بازرسان رونوشت بگیرد ."
سهامدار برای کسب اطلاع باید به مرکز شرکت مراجعه کند و هم چنین می تواند به جای خود وکیل یا نماینده نیز به مرکز شرکت اعزام کند. موارد حصری که می توان از آن کسب اطلاع نمود، در ماده 139 لایحه تصریح شده است یعنی صورت حساب ، ترازنامه ، حساب سود و زیان ، گزارش مدیران و گزارش بازرسان .
هم چنین طبق تبصره ماده 74 لایحه ، " گزارش موسسین باید حداقل 5 روز قبل از تشکیل مجمع عمومی موسس در محلی که در آگهی دعوت معین شده برای مراجعه پذیره نویسان آماده باشد ".
در صورت عدم رعایت حق کسب اطلاع ، ضمانت اجرای مدنی و جزایی پیش بینی نشده است اما در صورت بروز خسارت می توان مطابق مقررات عام مسئولیت مدنی به عامل زیان مراجعه نمود زیرا زمانی که حقی برای شخص پیش بینی شود، اما ضمانت اجرا مشخص نشود زیان دیده با اثبات تقصیر می تواند مطالبه خسارت کند.

• درج شرط اخراج سهامدار در اساسنامه

آیا در اساسنامه می توان شرط اخراج شرکا را قید کرد ؟
به عقیده دکتر اسکینی، چنین قیدی صحیح نمی باشد، مگر تمام شرکا اساسنامه را با چنین قیدی امضا کرده باشد.

• عدم امکان توقیف سهام در قبال بدهی های شرکت

به موجب نظریه مشورتی 4100/7- 5 / 7 / 1373 اداره حقوقی قوه قضاییه، به دلیل شخصیت حقوقی مستقل شرکت سهامی از اعضا، سهام شرکت در قبال بدهی های شرکت قابل توقیف نمی باشد.

• انواع سهام

انواع سهام از نظر قانون تجارت عبارتند از سهام بانام ، بی نام و ممتاز
الف- سهام با نام
سهام با نام به سهامی اطلاق می شود که نام صاحب سهم در آن قید شده باشد. وفق ماده 40 قانون تجارت انتقال سهام بانام باید در دفتر ثبت شرکت به ثبت برسد و انتقال دهنده یا وکیل یا نماینده قانونی او باید انتقال را در دفتر مزبور امضاء کند. در مواردی که تمامی مبلغ اسمی سهم پرداخت نشده است نشانی کامل انتقال گیرنده نیز در د فتر ثبت سهام شرکت قید و به امضای انتقال گیرنده یا وکیل یا نماینده قانونی او رسیده و از نظر اجرای تعدات ناشی از نقل و انتقال سهم معتبر رخواهد بود . هر گونه تغییر اقامتگاه نیز باید به همان ترتیب به ثبت رسیده و امضا شود.هر انتقالی که بدون رعایت شرایط فوق به عمل آید از نظر شرکت و اشخاص ثالث فاقد اعتبار است .
ب- سهام بی نام
بنا به ماده 39 سهام بی نام به صورت سند در وجه حامل تنظیم و مالک ، دارنده آن شناخته می شود مگر خلاف آن ثابت گردد. نقل و انتقال این گونه سهام به قبض و اقباض به عمل می آید. بنابراین سهام بی نام به سهامی اطلاق می گردد که نام صاحب سهم در آن ذکر نشده باشد و دارنده آن مالک و صاحب آن شناخته می شود و نقل و انتقال آن منوط به تحویل و دریافت است و مستلزم هیچگونه تشریفات ثبت نیست . لازم به ذکر است گواهی نامه موقت سهام بی نام در حکم سهام بانام است و از لحاظ مالیات بر درآمد مشمول مقررات سهام بی نام می باشد .
ج- سهم ممتاز
سهام ممتاز به سهامی اطلاق می شود که در مقایسه با سایر سهام ( سهام عادی ) از امتیاز و اولویت برخوردار باشند . این قبیل امتیازها که باید در اساسنامه شرکت منعکس و به تصویب مجمع عمومی فوق العاده صاحبان سهام رسیده باشد شامل موارد ذیل می باشد :
- اعمال تخفیف در پرداخت مبلغ اسمی سهام
- تخصیص سود بیشتر به سهام ممتاز
- پرداخت مبلغ اسمی سهام به سهامداران سهام ممتاز قبل از انحلال شرکت هنگامی که موضوع انحلال مطرح باشد .
- اعمال نظر در خصوص تعیین مدیران شرکت یا تفوق آراء سهامداران ممتاز نسبت به سهامداران عادی
- مستثنی کردن سهامداران ممتاز از اعمال زیان عملکرد
بر اساس ماده 42 هر شرکت سهامی می تواند به موجب اساسنامه و همچنین تا موقعی که شرکت منحل نشده است طبق تصویب مجمع عمومی فوق العاده صاحبان سهام ، سهام ممتاز ترتیب دهد . امتیازات این گونه سهام و نحوه استفاده از آن باید به طور وضوح تعیین گردد.