میدان عمل بعضی از شرکت های تجاری به علت زیادی سرمایه، بسیار وسیع است و اغلب در خارج از کشوری که اقامت دارند، به خرید و فروش یا سایر اعمال تجاری اشتغال دارند. این قبیل شرکت ها گرچه در مقر اصلی خود به ثبت رسیده اند؛ ولی چون در ممالک خارج، به تجارت اشتغال دارند، کشورهای دیگری که شعب این قبیل شرکت ها در آن جا به نام شرکت مقیم کشور بیگانه معامله می نمایند، قطعاَ باید در امور آن ها رسیدگی های لازم را بنمایند، و این معنی ندارد که شرکت های داخلی بدون رعایت تشریفاتی، هر قسم عملی که بخواهند به نام شرکت مقیم خارج انجام دهند و به این علت در کشورهای متمدن، شعبه هر شرکت خارجی که در داخل مملکت آن ها تاسیس می شود، اول کاری که از آن انتظار دارند به ثبت رساندن شرکت می باشد.

در قانون تجارت برخی کشورها به مقررات تشکیل و فعالیت شرکت های خارجی پرداخته شده است لکن متاسفانه در قانون تجارت کشور ما جایگاه حقوقی شرکت های خارجی تعریف نشده است و در قوانین و مقررات پراکنده دیگر به این موضوع اشاره شده است.
در این مقاله به مقررات و ضوابط ثبت شرکت های خارجی در ایران خواهیم پرداخت.

مجوز ثبت شرکت های خارجی و شعب آن ها در ایران 

مجوز و دستور ثبت شرکت های خارجی به موجب قانون ثبت شرکت ها مصوب 15/ 3/ 1310 بوده و طبق ماده 3 قانون مذکور از تاریخ اجرای آن " هر شرکت خارجی برای اینکه بتواند به وسیله شعبه یا نماینده به امور تجاری یا صنعتی یا مالی در ایران مبادرت نماید باید در مملکت اصلی خود، قانونی شناخته شده و در اداره ثبت اسناد تهران به ثبت رسیده باشد ".
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و تدوین قانون اساسی مورخ 1358 چون در اذهان مردم، خاطرات ناخوشایندی از دخالت بیگانگان ، خصوصاَ شرکت های چند ملیتی در امور اقتصادی ایران و نتیجتاَ چپاول و غارت اموال ملی، وجود داشت . لذا برای کوتاه کردن دست اجانب در اصل 81 قانون اساسی مقرر گردید : " دادن امتیاز تشکیل شرکت ها و موسسات در امور تجاری و صنعتی و کشاورزی و معاون و خدمات به خارجیان مطلقاَ ممنوع است ".
اصل فوق الذکر در عمل، تولید اشکالات فراوانی نمود، زیرا اکثر ممالک جهان جهت برطرف نمودن حوایج خود خصوصاَ در زمینه های تکنولوژی و صنعت، محتاج به همیاری و مساعدت سایر کشورها هستند و ایران نیز از این قاعده مستثنی نمی باشد. بنابراین جهت رفع این مشکل، اداره ثبت شرکت ها بر مبنای اظهارنظر شورای نگهبان فقط زمانی مبادرت به ثبت شرکت خارجی ( شعبه یا نماینده ) می نماید که قبلاَ با یکی از ادارات یا نهادهای دولتی قراردادی منعقد کرده باشد، به عبارت دیگر فقط شرکت های خارجی را که طرف قرارداد با دولت جمهوری اسلامی ایران هستند می توان به ثبت رسانید.
متعاقباَ، با توجه به وضعیت اقتصادی در جهان و اشتیاق شرکت های خارجی به حضور در جمهوری اسلامی ایران، دولت لایحه " اجازه ثبت شعبه یا نمایندگی شرکت های خارجی" را تقدیم مجلس شورای اسلامی نمود و النهایه، قانون اجازه ثبت شعبه یا نمایندگی شرکت خارجی در مورخه 21/ 8/ 1376 به تصویب مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان قانون اساسی رسید.

مقررات و نحوه تاسیس و ثبت شرکت های خارجی در ایران

شرکت های خارجی که می خواهند در ایران به فعالیت بپردازند اولین و مهم ترین وطیفه ای که دارند اینست که شرکت خود را به ثبت برسانند، ثبت شرکت های خارجی در ایران به دو حالت متصور است :
نخست اینکه شرکت خارجی به خصوص در مواردی که به منظور سرمایه گذاری در ایران حاضر می شود به تشکیل و ثبت یک شرکت فرعی اقدام می نماید. چنین شرکتی اگرچه شرکت فرعی شرکت مادر ( سرمایه گذار ) محسوب می گردد، اما از آنجا که در قلمرو قضایی ایران تشکیل و ثبت می گردد واجد شخصیت حقوقی می باشد و بر اساس ماده 1 قانون ثبت شرکت ها، تابعیت ایرانی کسب می کند و با توجه به اینکه به شکل یکی از شرکت های مندرج در قانون تجارت در می آید مقررات کشور ایران در خصوص کلیه مسائل آن از جمله تشکیل و ثبت، حاکم می باشد که این مقررات در خصوص شرکت های مزبور واجد جنبه نظم عمومی است و توافق برخلاف آن ممکن نمی باشد.
حالت دوم فعالیت شرکت خارجی در ایران به صورت ثبت شعبه یا نمایندگی می باشد ثبت شعبه یا نمایندگی در صورتی که هدف از حضور شرکت خارجی مسائلی از قبیل بازاریابی برای فروش محصولات شرکت موضوعیت می یابد.
در ادامه به مقررات و نحوه ثبت شرکت خارجی در دو حالت، شرکت فرعی و ثبت شعبه یا نمایندگی خواهیم پرداخت.

اول- مقررات و نحوه ثبت شرکت فرعی خارجی :
در اصل، شرکت فرعی به شرکتی اطلاق می شود که توسط شرکت خارجی ( مادر) ایجاد شده است و کنترل آن در اختیار شرکت مادر قرار دارد. چنین شرکتی دارای شخصیت حقوقی مستقل از شرکت مادر می باشد و در کشور محل ثبت از همان وضعیت حقوقی یک شرکت تجاری داخلی برخوردار خواهد بود.
در بیشتر موارد هدف شرکت های خارجی از به ثبت رساندن یک شرکت فرعی در ایران این است که به امر سرمایه گذاری در ایران اقدام نمایند، اعم از اینکه سرمایه گذاری با اخذ مجوز باشد یا بدون اخذ مجوز.
این گونه شرکت ها با تشکیل یکی از انواع شرکت های تجاری موضوع ماده 20 قانون تجارت می توانند در ایران فعالیت نمایند. لازم به ذکر است چون این شرکت ها در ایران به ثبت رسیده اند و مرکز اصلی آن نیز در ایران می باشد طبق ماده 1 قانون ثبت شرکت ها، تابعیت ایرانی دارند و یک شرکت ایرانی محسوب می شوند اگرچه صد در صد سهام آن متعلق به اشخاص خارجی باشد.
نکته حائز اهمیت در ثبت این گونه شرکت ها اینست که چنانچه سرمایه گذاری شرکت خارجی در این گونه شرکت ها به صورت سرمایه گذاری مستقیم باشد و شرکت مزبور مجوز سرمایه گذاری در ایران را دریافت نموده باشد محدودیتی از نظر درصد مشارکت سرمایه گذاری خارجی وجود ندارد، اما در صورتی که شرکت خارجی اقدام به اخذ مجوز ننماید تنها تا چهل و نه درصد مشارکت خارجی پذیرفته می شود و امکان ثبت شرکت فرعی با بیش از این مقدار مشارکت خارجی در حال حاضر در ایران وجود ندارد.
با توجه به اینکه شرکت های فرعی در ایران در قالب یکی از اقسام شرکت های تجاری مندرج در ماده 20 قانون تجارت به ثبت می رسد، لذا هیچ گونه تفاوتی بین اشخاص ایرانی و خارجی به لحاظ مقررات و نحوه ثبت این گونه شرکت ها وجود ندارد و انجام این کار با سرمایه گذاری خارجی تابع مقررات قانون تجارت می باشد.
دوم – تعریف شعبه و نمایندگی شرکت خارجی :
شرکت های خارجی که تمایلی به سرمایه گذاری مستقیم در ایران ندارند و صرفاَ به منظور فروش محصولات یا بازاریابی محصولات خود در ایران فعالیت دارند معمولاَ به تاسیس شعبه یا نمایندگی اقدام می نمایند.
مهم ترین علتی که یک شرکت خارجی به تاسیس شعبه در کشور دیگری اقدام می نماید، بازاریابی است . صادر کنندگان اغلب به این نتیجه می رسند که تجارت از طریق شعب یا شرکت های فرعی بازارهای تازه ای را بر روی محصولات آنان می گشاید و دربرگیرنده عامل رشد قابل توجهی می باشد بنابراین برای تحقق چنین هدفی ممکن است شرکت خارجی به تاسیس شعبه یا شرکت فرعی اقدام نماید.
علاوه بر روش تاسیس شعبه که برای امر بازاریابی و صادرات محصول شرکت خارجی اتخاذ می گردد روش دیگری که برای شرکت های با امکانات محدودتر مورد توجه است انعقاد قراردادهای نمایندگی تجاری می باشد . در این روش که به خصوص به علت عدم امکان فعالیت وسیع در قالب شعبه استفاده می شود شرکت خارجی صادرکننده با انعقاد قراردادی، فروش، توزیع ، ارائه خدمات و بازاریابی محصولات خود را از طریق اشخاص مستقر در کشورهای خارجی انجام می دهد که در بیشتر موارد این اختیار به صورت انحصاری اعطا می شود.
طبق مواد 2 و 4 آیین نامه اجرایی قانون اجازه ثبت شعبه یا نمایندگی شرکت های خارجی که تحت شماره 930- 78/ م / ت مورخ 12/ 2/ 1378 به تصویب هیئت وزیران رسیده است شعبه شرکت خارجی، واحد محلی تابع شرکت اصلی است که مستقیماَ موضوع و وظایف شرکت اصلی را در محل، انجام می دهد. فعالیت شعبه در محل، تحت نام و با مسئولیت شرکت اصلی خواهد بود.
نماینده شرکت خارجی، شخص حقیقی یا حقوقی است که بر اساس قرارداد نمایندگی، انجام بخشی از موضوع و وظایف شرکت طرف نمایندگی را در محل بر عهده گرفته است. نمایندگی شرکت خارجی، نسبت به فعالیت هایی تحت نمایندگی شرکت طرف نمایندگی در محل انجام می پذیرد، مسئولیت خواهد داشت.
سوم- شرکت هایی که می توانند در ایران شعبه یا نمایندگی داشته باشند :
طبق ماده 1 آیین نامه قانون فوق الذکر، شرکت های خارجی که در کشور محل ثبت خود، شرکت قانونی شناخته می شوند، مشروط به عمل متقابل در کشور متبوع، می توانند برای فعالیت در ایران در زمینه های ذیل بر اساس مقررات این آیین نامه و سایر قوانین و مقررات مربوط، نسبت به ثبت شعبه یا نمایندگی خود در ایران اقدام نمایند :
1- ارائه خدمات بعد از فروش کالاها یا خدمات شرکت خارجی؛
2- انجام عملیات اجرایی قراردادهایی که بین اشخاص ایرانی و شرکت خارجی منعقد می شود؛
3- بررسی و زمینه سازی برای سرمایه گذاری شرکت خارجی در ایران ؛
4- همکاری با شرکت های فنی و مهندسی ایرانی برای انجام کار در کشورهای ثالث ؛
5- افزایش صادرات غیرنفتی جمهوری اسلامی ایران ؛
6- ارائه خدمات فنی و مهندسی و انتقال دانش فنی و فناوری ؛
7- انجام فعالیت هایی که مجوز آن توسط دستگاه های دولتی که به طور قانونی مجاز به صدور مجوز هستند صادر می گردد. از قبیل ارائه خدمات در زمینه های حمل و نقل، بیمه و بازرسی کالا، بانکی ، بازاریابی و غیره .
چهارم – مدارک لازم برای ثبت شعبه شرکت های خارجی :
شرکت های خارجی متقاضی ثبت شعبه در ایران بایستی اسناد و مدارک ذیل را تهیه و به اداره کل ثبت شرکت ها و موسسات غیرتجاری ارائه نمایند :
1- پرداخت هزینه تعیین نام به حساب سازمان ثبت اسناد و املاک کشور جهت تعیین نام ؛
2- تکمیل فرم تعیین نام ؛
3- درخواست کتبی شرکت ؛
4- تصویر مصدق اساسنامه شرکت، آگهی تاسیس و آخرین تغییرات ثبت شده در مراجع ذی ربط
5- آخرین گزارش مالی تایید شده شرکت ؛
6- گزارش توجیهی حاوی اطلاعات مربوط به فعالیت های شرکت .
گزارش توجیهی مشتمل بر :
الف) اطلاعات مربوط به فعالیت های شرکت
ب) تبیین دلایل و ضرورت ثبت شعبه در ایران .
ج) تبیین نوع و حدود اختیارات و محل فعالیت شعبه
د) برآورد نیروی انسانی ایرانی و خارجی مورد نیاز
ه) نحوه تامین منابع وجوه ارزی و ریالی برای اداره امور شعبه .
7- ارائه معرفی نامه از دستگاه دولتی در صورتی که دارای قرارداد با آن دستگاه باشند.
8- اظهارنامه ثبت شعبه شرکت خارجی
9- تصدیق ثبت شرکت خارجی
10- اختیارنامه نماینده یا نمایندگان شرکت خارجی
11- ارائه تعهد نامه دائر بر اینکه چنانچه مجوز فعالیت آن ها از سوی مراجع ذی صلاح لغو شود در ظرف مدت معینی که توسط اداره ثبت شرکت ها و موسسات غیرتجاری ابلاغ می شود نسبت به انحلال شعبه و معرفی مدیر تصفیه اقدام نمایند.
12- کلیه اسناد شرکت که در کشور خارجی تهیه می گردد پس از تایید مرجع ذی ربط ( نظیر مرجع ثبت شرکت ها ) و تایید وزارت خارجه آن کشور بایستی به تایید سفارت یا نمایندگی جمهوری اسلامی ایران در آن کشور برسد و پس از ترجمه رسمی به فارسی و تایید اداره فنی دادگستری اصل و ترجمه آن به اداره ذکر شده ارائه گردد.
پنجم – مدارک لازم برای ثبت نمایندگی شرکت های خارجی :
الف) در صورتی که شخص حقیقی نماینده شرکت خارجی باشد بایستی ترجمه فارسی اسناد و اصل مدارک و اطلاعات ذیل را به اداره فوق الذکر ارائه نماید :
1- پرداخت هزینه تعیین نام به حساب سازمان ثبت اسناد و املاک کشور جهت تعیین نام ؛
2- تکمیل فرم تعیین نام ؛
3- تصویر مصدق قرارداد نمایندگی با شرکت خارجی ؛
4- معرفی نامه و مدارک شناسایی مصدق شخص حقیقی از طرف شرکت متقاضیان نمایندگی ؛
5- تصویر مصدق اساسنامه شرکت متقاضی ثبت نمایندگی ؛
6- روزنامه رسمی حاوی آگهی تاسیس شرکت ؛
7- روزنامه رسمی حاوی آگهی آخرین تغییرات ثبت شده خصوصاَ در مورد مدیران ؛
8- ارائه سابقه فعالیت شخص حقوقی متقاضی ثبت نمایندگی در زمینه امور پیش بینی شده در قرارداد نمایندگی ؛
9- اساسنامه شرکت خارجی طرف نمایندگی، آگهی تاسیس و آخرین تغییرات ثبت شده در مراجع ذی ربط ؛
10- گزارش فعالیت های شرکت خارجی طرف نمایندگی و تبیین دلایل و ضرورت اخذ نمایندگی ؛
11- آخرین گزارش مالی تایید شده شرکت خارجی طرف نمایندگی ؛
12- ارائه معرفی نامه وزارتخانه ذی ربط ( در صورتی که قرارداد با دستگاه مربوطه منعقد شده باشد ) ؛
13- اظهارنامه ثبت ( نمایندگی ) شرکت خارجی ؛
14- تصدیق ثبت شرکت خارجی ؛
15- کلیه اسناد شرکت که در کشور خارجی تهیه می گردد، پس از تایید مرجع ذی ربط ( نظیر مرجع ثبت شرکت ها ) و تایید وزارت خارجه آن کشور، بایستی به تایید سفارت یا نمایندگی جمهوری اسلامی ایران در آن کشور برسد و پس از ترجمه رسمی به فارسی و تایید اداره فنی دادگستری، اصل و ترجمه آن به اداره ثبت شرکت ها ارائه گردد.
ششم – نحوه ثبت شعبه یا نمایندگی شرکت خارجی :
برای ثبت شعبه یا نمایندگی شرکت خارجی، ابتدا نماینده یا وکیل قانون شرکت خارجی پس از تهیه مدارک مربوطه باید با در دست داشتن اسناد و مدارک لازم به واحد تعیین نام اداره ثبت شرکت ها مراجعه و نام شرکت خارجی توسط مسئول تعیین نام که در روی فرم مربوطه درج گردیده در صورت رعایت کلیه موارد مرتبط با راهنمای تعیین نام، مورد تایید قرار می گیرد. در موقع تعیین نام، باید دقت شود نام تایید شده عین نام شرکت خارجی با قید شعبه یا نمایندگی باشد و از اختصار نام یا ترجمه آن خودداری گردد.
مدارک مورد نیاز باید تحویل قسمت پذیرش اداره ثبت شرکت ها شده و رسید دریافت نماید. در مرحله کارشناسی، پس از رسیدگی شکلی و ماهیتی در صورت عدم نیاز به اخذ مجوز از مراجع ذی ربط در خصوص موضوع فعالیت و نداشتن ایرادات و نواقص دیگر نسبت به تهیه پیش نویس آگهی تاسیس اقدام می گردد.
متقاضی ثبت باید با مراجعه به بانک نسبت به پرداخت حق الثبت و حق الدرج که در ذیل پیش نویس آگهی قید شده اقدام نماید. مفاد پیش نویس آگهی تایید شده جهت تکمیل امضا و گواهی " ثبت با تقاضانامه برابر است " در دفتر ثبت شرکت ها ثبت گردیده و شماره ثبت و شناسه ملی تعیین می گردد.
متقاضی نسبت به اخذ آگهی تاسیس از دبیرخانه اقدام نموده و نسخه اصلی آن را به نماینده روزنامه رسمی مستقر در اداره ثبت شرکت ها، جهت پرداخت هزینه های چاپ و اخذ رونوشت برابر با اصل آن اقدام می نماید.
یک نسخه از آگهی تاسیس شعبه یا نمایندگی شرکت خارجی به واحد روابط عمومی مستقر در اداره مربوطه جهت درج در روزنامه رسمی کثیرالانتشار تحویل و رسید اخذ می شود.
هفتم – لزوم ارائه گزارش فعالیت شعبه یا نمایندگی شرکت های خارجی :
طبق مواد 7 و 8 آیین نامه اجرایی قانون اجازه ثبت شعبه یا نمایندگی شرکت های خارجی، شعبه شرکت های خارجی که نسبت به ثبت شعبه خود در ایران اقدام نموده و به فعالیت می پردازند موطفند، هر سال گزارش سالانه شرکت اصلی مشتمل بر گزارش های مالی حسابرسی شده توسط حسابرسان مستقل مقیم در کشور متبوع را به دستگاه ذی ربط ارائه نمایند.
اشخاص مزبور موظفند گزارش فعالیت شعبه یا نمایندگی در ایران را همراه با صورت های مالی حسابرسی شده خود ظرف مدت 4 ماه پس از پایان سال مالی به دستگاه های ذی ربط ارسال دارند.
حسابرسی مذکور تا زمانی که آیین نامه اجرایی تبصره 4 ماده واحده قانون استفاده از خدمات تخصصی و حرفه ای حسابداران ذی صلاح به عنوان حسابدار رسمی مصوب 1372 اعلام نشده است، توسط سازمان حسابرسی و موسسات حسابرسی مورد قبول دستگاه ذی ربط که شرکای آن افراد حقیقی تایید شده توسط اداره نظارت سازمان حسابرسی باشند، انجام می گیرد.
هشتم – انحلال شعبه یا نمایندگی شرکت خارجی :
طبق ماده 6 آیین نامه قانون فوق الذکر، اشخاصی که مجوز فعالیت آن ها از سوی مراجع ذی ربط لغو می شود مکلفند، در مهلت تعیین شده توسط اداره ثبت شرکت ها و موسسات غیرتجاری، نسبت به انحلال شعبه یا نمایندگی و انجام امور تصفیه آن اقدام نمایند.
تبصره - شرکت هایی که مجوز فعالیت آن ها تمدید نمی شود 6 ماه مهلت دارند تا نسبت به انحلال شرکت ثبت شده و انجام امور تصفیه آن اقدام نمایند.
از انتخابتان متشکریم.
خوانندگان عزیز ، می توانند سوالات خود را از طرق ذیل با ما در میان بگذارند :
• شماره تماس:42143-021
• سامانه ی پیامکی: 100042143
• تماس با مشاوران ارشد از طریق شماره های مندرج در سامانه