گاهی، ممکن است صاحبان شرکت های تجاری تصمیم داشته باشند به دلیل برخی مشکلات و موانع قانونی و یا به هر علت دیگری مثل گسترش سهام داران ، نوع شرکت خود را تغییر داده و آن را به شرکت دیگری تبدیل کنند. مزیت تبدیل شرکت ، به معنای انحلال و تشکیل شرکت دیگری است که از تشریفات ثبت و پرداخت حق الثبت شرکت جدید جلوگیری می کند.
به موجب لایحه اصلاحی قانون تجارت ، تبدیل شرکت در 3 مورد مجاز است :

- تبدیل شرکت سهامی عام به انواع شرکت ها
- تبدیل شرکت سهامی خاص به سهامی عام
- تبدیل شرکت تضامنی به سهامی
سوالی که در این میان ممکن است مطرح شود این است که آیا شرکت های تعاونی قابل تبدیل به شرکت های سهامی هستند یا خیر ؟
در این رابطه، توجهاَ به مفاد ماده 193 قانون تجارت مصوب 13 / 2 / 1311 ضروری به نظر می رسد که می گوید :
" شرکت تعاونی اعم از تولید یا مصرف ممکن است مطابق اصول شرکت سهامی یا بر طبق مقررات مخصوصی که با تراضی شرکا ترتیب داده شده باشد، تشکیل بشود. ولی در هر حال، مفاد مواد 32 و 33 لازم الرعایه است . "
گرچه به جای مقررات مربوط به شرکت های سهامی موضوع قانون تجارت مصوب 13 / 2 / 1311 یعنی به جای مواد 21 تا 94 آن قانون ، مقررات لایحه اصلاح قسمتی از قانون تجارت که به استناد قانون اجازه اجرای موقت لایحه اصلاح قسمتی از قانون تجارت مصوب 19 / 9 / 1324 در تاریخ 24 / 12 / 1347 به تصویب کمیسیون خاص مشترک مجلسین رسیده است حاکم می باشد، ولی ماده 299 همین لایحه قانونی 24 / 12 / 1347 می گوید :
" آن قسمت از مقررات قانون تجارت مصوب اردیبهشت 1311 مربوط به شرکت های سهامی که ناظر بر سایر انواع شرکت های تجاری می باشد، نسبت به آن شرکت ها به قوت خود باقی است ". بنابراین مواد 32 و 33 و 194 قانون تجارت که به قوت خود باقی هستند، مقرر می دارند :
ماده 32 : " هر کس تعهد ابتیاع سهمی را کرده و در موعد مقرر وجه تعهد شده را نپردازند، علاوه بر آن وجه ، به خسارت تاخیر تادیه ( از قرار صدی دوازده در سال و به نسبت مدت تاخیر ) ، محکوم خواهد شد ".
ماده 33 : " اساسنامه شرکت می تواند نسبت به اشخاص مذکور در ماده فوق ترتیب دیگری اتخاذ نموده، حتی مقرر دارد که در صورت عدم تادیه بقیه قیمت سهام ، مقدار تادیه شده از آن بابت بلاعوض تعلق به شرکت یافته و تعهد کننده نسبت به سهام تعهدی هیچ گونه حقی نداشته باشد. لکن در این صورت پرداخت وجه تعهد شده، باید لااقل سه مرتبه به وسیله مکتوب با قبض رسید ، مطالبه و از تاریخ آخرین مکتوب یک ماه منقضی شده باشد. در مورد سهام بی اسم ، به جای مکتوب، اعلان در جراید به عمل خواهد آمد. مفاد این ماده باید در موقع تعهد صریحاَ در دفتر شرکت قید شده و متعهد ذیل آن را امضاء نماید ".
ماده 194 : " در صورتی که شرکت تعاونی تولید یا مصرف، مطابق اصول شرکت سهامی تشکیل شود، حداقل سهام یا قطعات سهام ده ریال خواهد بود. و هیچ یک از شرکا نمی توانند در مجمع عمومی بیش از یک رای داشته باشند ".
تا این که در تاریخ 11 / 5 / 1334 قانونی به نام قانون شرکت های تعاونی به تصویب رسید و بعداَ قانون شرکت های تعاونی مصوب 16 / 3 / 1350 جانشین قانون قبلی شد.
تصویب قانون تشکیل شرکت های تعاونی این سوال را پیش آورده بود که آیا شرکت های تعاونی قابل تبدیل به شرکت سهامی خاص می باشند یا خیر ؟
دکترین : کمیسیون مشورتی حقوق تجارت اداره حقوقی وزارت دادگستری در پاسخ این سوال که :
" آیا شرکت تعاونی قابل تبدیل به شرکت سهامی خاص می باشد ؟ در صورت امکان توجیه و طرز تطبیق آن با مقررات قانون و نحوه تشکیل چگونه می باشد ؟ " در تاریخ 14 / 12 / 1353 چنین نظر داده است :
" سلب مزایای تعاونی از شرکت تعاونی بر اثر انحراف از اصول تعاونی به استناد بند 5 ماده 120 قانون شرکت های تعاونی با رعایت مواد 121 الی 124 قانون مزبور از موارد انحلال است.
بنابراین عدول از مقررات مزبور و اجتناب از انحلال، و تغییر نوع شرکت و تبدیل آن به شرکت سهامی خاص، فاقد مجوز قانونی است. بدیهی است تاسیس شرکت جدید سهامی خاص با رعایت ضوابط قانونی، از طرف شرکا شرکت تعاونی، پس از انحلال و تصفیه امور شرکت یا مقارن آن، بلااشکال است ." ( ماده 193 ق. ت )
در انتها، برای روشن ساختن وجوه تمایز شرکت های متشکله بر اساس اصول بازرگانی و شرکت های متشکله بر مبنای اصول تعاون، به ذکر اهم وجوه افتراق بین شرکت سهامی با شرکت تعاونی مبادرت می نماییم :
1- تشکیل شرکت های سهامی به وسیله عموم افراد علاقمند، بدون قید و شرط با رعایت تشریفات قانونی مربوط به عمل می آید. ولی شرکت تعاونی بین گروه خاص یا صاحبان حرف و مشاغل بخصوصی تشکیل می شود.
2- در شرکت های سهامی که مبتنی بر اصول بازرگانی هستند، هدف از عملیات تجاری انتفاع بوده و به قصد تحصیل منفعت تشکیل می شوند. همین طور است دیگر شرکت های بازرگانی. ولی شرکت تعاونی که مبتنی بر پایه اصول تعاون می باشد، هدف اساسی آن تامین آسایش طبقه خاصی است که آن را تشکیل داده اند یا در سطح گسترده تر ، تامین رفاه تمام افراد یک جامعه می باشد.
3- در شرکت های سهامی حداقل سرمایه شرکت در قانون مشخص شده است ، ( طبق قانون فعلی در شرکت های سهامی عام پنج میلیون ریال و در شرکت های سهامی خاص یک میلیون ریال می باشد ) ولی در شرکت های تعاونی حداقلی برای سرمایه مقرر نشده و سرمایه نیز متغیر و نامحدود است. ( ماده 10 ق. ش. ت ) و میزان سهام یک عضو نباید از یک هفتم کل سرمایه شرکت تجاوز کند. ( ماده 11 ق. ش. ت )
4- شرکت سهامی اصطلاحاَ به شرکت سرمایه موسوم است. زیرا در واقع مشارکت سرمایه ها است و در قبال اصطلاح ( شرکت سرمایه ) اصطلاح ( شرکت شخص ) به کار می رود، مثل شرکت های تضامنی و نسبی . زیرا در این شرکت ها شخصیت شرکا موجب اعتبار شرکت است ولی شرکت تعاونی، مشارکت انسان ها است با هدف خودیاری .
5- حداقل تعداد شرکا : حداقل تعداد سهامدار در شرکت های سهامی عام پنج نفر و در شرکت های سهامی خاص سه نفر هستند. ( مواد 3 . 107 لایحه قانونی )
ولی تبصره ماده 2 قانون شرکت های تعاونی می گوید : " تعداد اعضای شرکت تعاونی نباید از هفت عضو کم تر باشد ".
6- در شرکت های سهامی، صاحبان سهام در بدو تاسیس شرکت فقط 35% سهام مورد تعهد را پرداخت می نمایند. ولی ماده 4 قانون شرکت های تعاونی می گوید : " شرایط عضویت در شرکت تعاونی خرید و پرداخت تمام بهای لااقل یک سهم می باشد ".
بنابراین هر عضوی در موقع تاسیس شرکت تعاونی یا قبول عضویت آن هر قدر سهم بخرد، که حداقل آن یک سهم است ، باید تمام بهای سهام مورد خریداری را پرداخت نماید .
7- چون هدف شرکت های سهامی سودجویی است، لذا مالیات آن ها به موجب مواد 105 تا 118 قانون مالیات های مستقیم مصوب 3 / 12 / 1366 تشخیص و به نرخ مقرر در ماده 131 آن قانون وصول می شود. ولی چون شرکت های تعاونی قصد خودیاری دارند، لذا مالیات وصولی آن ها بر اساس همان قانون و ماده 107 به بعد قانون شرکت های تعاونی بر مبنای نرخ کم تری بوده و در برخی موارد نیز معاف از پرداخت آن می باشند.
8- در شرکت های سهامی ممکن است سهام بی نام یا سهام بانام صادر شود ولی در شرکت های تعاونی، سهام بانام خواهد بود.
مقالات مشابه که می توانید مطالعه کنید:
- تبدیل شرکت سهامی عام به شرکت سهامی خاص و اعلام به مرجع ثبت شرکت
- تبدیل شرکت سهامی خاص به عام و مدارک لازم برای ثبت
- تبدیل نوع شرکت از ( با مسئولیت محدود به سهامی خاص )
- تبدیل شرکت تضامنی به شرکت سهامی