راجع به تشکیل و ثبت شرکت تضامنی و نسبی چه می دانید ؟
در این مقاله درصدد بررسی قوانین و مقررات موجود در این خصوص هستیم و بیان خواهیم کرد که میزان مسئولیت هر یک از شرکاء در این شرکت ها به چه صورت است. پیش از آن ، از شما دعوت می شود به سایر مقالات مرتبط با این موضوع نیز مراجعه بفرمایید :

- نحوه تشکیل و ثبت شرکت تضامنی
- مراحل ثبت شرکت تضامنی
- شرکت تضامنی چیست و مدارک لازم جهت ثبت شرکت تضامنی ؟

• آشنایی با شرکت تضامنی و نسبی

شرکت های تضامنی و نسبی در زمره شرکت های اشخاص می باشند.
در تعریف شرکت های تضامنی باید گفت شرکتی است که در تحت اسم مخصوصی برای امور تجاری بین دو یا چند نفر، با مسئولیت تضامنی تشکیل می شود و اگر دارایی شرکت برای تمامی قروض شرکت کافی نباشد، هر یک از شرکاء مسئول پرداخت تمام قروض است. ( ماده 116 ق. ت ) در تعریف شرکت نسبی گفته شده شرکتی است که برای امور تجاری تحت اسم مخصوص بین دو یا چند نفر تشکیل و مسئولیت هر یک از شرکاء به نسبت سرمایه ای است که در شرکت گذاشته اند. ( ماده 183 ق. ت ) این شرکت ها غالباَ از سوی کسانی تشکیل می شود که به یکدیگر اعتماد دارند. در انگلستان به این شرکت ها partnership تعبیر می شود و در کشورهای انگلوساکسون این شرکت ها شخصیت حقوقی ندارند در حقوق ایران شرکت تضامنی و نسبی دارای شخصیت حقوقی مستقل است و دارایی آن از دارایی شرکاء جداست و ممکن است ورشکسته اعلام گردد زیرا تاجر تلقی می شود. ( ماده 412 ق. ت ) در صورت ورشکستگی شرکت ، طلبکاران شرکت نسبت به دارایی شرکت بر طلبکاران خود شرکاء ارجحیت دارند. شخصیت حقوقی شرکت تا آن جا از شخصیت شرکاء جداست که ورشکستگی شرکت با ورشکستگی شرکاء و ورشکستگی شرکاء یا ورشکستگی شرکت ملازمه ندارد. ( ماده 128 ق. ت ) . نتیجه این استقلال شخصیت این است که تابعیت شرکت از تابعیت شرکاء نیز جداست ، هر چند که کنترل شرکاء بر این نوع شرکت از شرکت های دیگر بیشتر است.

• بررسی میزان مسئولیت شرکاء

در شرکت تضامنی، در صورتی که پس از انحلال و تصفیه شرکت ، خواه این انحلال ناشی از ورشکستگی یا اختیاری باشد ، معلوم شود شرکت ناتوان از پرداخت بخشی از بدهی های خود است، هر یک از بستانکاران حق مراجعه به اموال شخصی یک یک شرکاء نسبت به کل بدهی شرکت را دارد. زیرا که مسئولیت شرکای این شرکت ( شرکت تضامنی ) هم تضامنی و هم نامحدود و بی ارتباط با سهم هر شریک در شرکت است.
بخش دوم ماده 124 ق. ت مسئولیت نامحدود و تضامنی شرکاء را بدین نحو بیان می دارد :
" .... در هر حال هیچ یک از شرکاء نمی توانند به استناد اینکه میزان قروض شرکت از میزان سهم او در شرکت تجاوز می نماید از تادیه قروض شرکت امتناع ورزد. فقط در روابط بین شرکاء مسئولیت هر یک از آن ها در تادیه قروض شرکت به نسبت سرمایه خواهد بود که در شرکت گذاشته است آن هم در صورتی که در شرکت نامه ترتیب دیگری اتخاذ نشده باشد ".
نامحدود و تضامنی بودن مسئولیت شرکاء برای پشتیبانی از اشخاص ذی نفع و تنها در برابر آن ها کاربرد دارد و شرکاء در روابط میان خود مشمول قاعده مسئولیت به نسبت سرمایه در شرکت است.
در قسمت آخر ماده 124 بالا، امکان اتخاذ ترتیب دیگر در شرکت نامه را تجویز نموده است البته این توافق صرفاَ در روابط بین خودشان حاکم است و در مقابل اشخاص ثالث اعتباری ندارد زیرا قانون آمره است.
وضعیت فوق الذکر در خصوص شرکت های تضامنی، در رابطه با شرکت نسبی از پیچیدگی کمتری برخوردار است. در شرکت نسبی مسئولیت هر یک از شرکاء به نسبت سرمایه ای است که در شرکت گذاشته است. در نتیجه ، در شرکت نسبی میزان سرمایه ای که شریک در شرکت دارد و تعهداتی که از مشارکت وی به بار می آید تعادل منطقی وجود دارد. حال اگر در شرکت با یک میلیون سرمایه و یک میلیارد بدهی پرداخت نشده پس از انحلال شرکت ، شریک دارای ده هزار ریال یعنی یک صده سهم الشرکه شرکت، نسبت به بدهی های شرکت در برابر بستانکاران تنها به همان نسبت مسئولیت دارد. در نتیجه ، شریک یاد شده تنها ملزم به تادیه ده میلیون ریال که معادل یک از صد دیون شرکت است خواهد بود.
نسبی بودن مسئولیت شرکاء در شرکت نسبی به خودی خود و ناگزیر تمایز بسیار مهمی را با شرکت تضامنی به دست می دهد ، که عبارت از تضامنی نبودن مسئولیت در این شرکت است. زیرا که مفهوماَ نسبی بودن مسئولیت با تضامنی بودن آن سازگاری نداشته و هدف از مسئولیت نسبی را بی اثر می سازد.

• چند نکته در ثبت شرکت تضامنی و نسبی

1- حداقل با دو شریک تشکیل می شود. ( ماده 116 ق. ت ) و اشخاصی که دارای اهلیت عام هستند و منعی قانونی برای انجام دادن معاملات ندارند می توانند تشکیل دهند.
2- استقلال شخصیت حقوقی شرکت تضامنی و در نتیجه ، تفکیک دارایی و تعهدات شرکت از دارایی و تعهدات شرکاء چندان هم کامل نیست ، چه شرکاء به شخصه مسئول پرداخت بدهی های شرکت هستند.
3- با توجه به مسئولیت تضامنی شرکاء موجب می شود که این مسئولیت ، شرکاء را به شدت به یکدیگر پیوند می دهد و به همین دلیل ، در این نوع شرکت ، سهم الشرکه شرکاء قابل انتقال نیست مگر با رضایت همه شرکاء و شرط خلاف آن هم به دلیل آمره بودن امکان پذیر نیست. به همین دلیل، سهم الشرکه در این شرکت ها نمی تواند به صورت سهام قابل انتقال صادر شود.
4- آورده های شرکاء که در مجموع ، سرمایه شرکت را تشکیل می دهند ممکن است از نوع وجه نقد یا غیرنقد و حتی فعالیت باشند. شرکاء باید هر آورده ای را که تعهد کرده اند به شرکت بیاورند. آورده های غیرنقدی ( مال ) باید تقویم و تسلیم شوند والا شرکت تشکیل نمی شود. ( ماده 118 ق. ت )
5- نام شرکت های تضامنی و نسبی باید به نحوی نوشته شود که برای اشخاص ثالث ویژگی اساسی شرکت های یاد شده، یعنی شخص بودن آن ها به آسانی شناسایی گردد. برخلاف دیگر شرکت ها، نام شرکت های اشخاص از دو بخش تشکیل می شود. بخش اول نام خاص شرکت و بخش دوم نام یک یا چند تن از شرکاء یا عبارتی با همان مضمون را شکل می دهد. در همین رابطه ماده 117 ق. ت مقرر می دارد : " در اسم شرکت تضامنی باید عبارت ( شرکت تضامنی ) و لااقل اسم یک نفر از شرکاء ذکر شود. در صورتی که اسم شرکت مشتمل بر اسامی تمام شرکاء نباشد، باید بعد از اسم شریک یا شرکایی که ذکر شده است عبارتی از قبیل ( و شرکاء ) یا " و برادران " قید شود. "
ماده 184 در خصوص شرکت نسبی مقرر می دارد : " در اسم شرکت نسبی عبارت ( شرکت نسبی ) و لااقل یک نفر از شرکاء باید ذکر شود. در صورتی که اسم شرکت مشتمل بر اسامی تمام شرکاء نباشد بعد از اسم شریک یا شرکایی که ذکر شده عبارتی از قبیل " و شرکاء " و " براردران " ضروری است.
6- در خصوص موضوع باید گفت شرکت های تضامنی و نسبی یک شرکت تجاری است هم از نظر شکلی و هم از نظر موضوعی، بنابراین برخلاف آنچه در حقوق فعلی فرانسه می گذرد ، شرکت تضامنی را برای امور غیرتجاری نمی توان تشکیل داد ( ماده 116 ق. ت ) . به موجب این محدودیت ، موضوع شرکت می تواند منحصر باشد به یک عمل تجاری یا اعمال تجاری و مختلف . در نهایت باید توجه داشت که چون مدیران شرکت تضامنی وکیل تلقی می شوند ( ماده 121 ق. ت ) اختیارات و مسئولیت های آن ها همان است که در شرکت نامه یا اساسنامه شرکت مقرر شده و شرکاء بر آن توافق کرده اند.