ادغام عبارت است از ترکیب دو یا چند شرکت تجاری که در آن غالباَ واحد تجاری برتر ، واحد کوچک تر و انفعالی تر را جذب می کند و یا منجر به تشکیل شرکت مستقل و جدیدی می شود.
در این میان، شخصیت حقوقی شرکت تجاری ادغام شونده، محو شده و از بین می رود به نحوی که کلیه دارایی ها و تعهدات آن به شرکت ادغام کننده ، اعم از شرکت بازمانده یا جدیدالتاسیس منتقل شده و استقلال مدیریتی خود را به نفع شرکت دیگر یا شرکت جدید از دست می دهد.

ادغام شرکت ها یکی از روش های رشد و توسعه خارجی شرکت هاست که اهداف و انگیزه های متفاوتی را پیگیری می کنند. شناخت انگیزه ها و اهداف ادغام شرکت ها، مهم ترین بحث در تحقیقات مرتبط با نهاد مذکور است. زیرا انگیزه ها و اهداف تملک و ادغام ، بهترین معیار و شاخص ارزیابی میزان موفقیت یا شکست ادغام می باشد.
در ادبیات مالی ، دلایل متعددی برای ادغام بیان می شود. این دلایل شامل به رشد ، ترکیب فرآیند تولید و ... می باشند. اگر شرکتی مصمم به توسعه و گسترش فعالیت خود از طریق ادغام باشد ، به این دلیل است که روش مزبور جالب تر از روش های دیگر است. همچنین ادغام شرکت ها را می توان از جنبه ها و جهات مختلفی تقسیم بندی کرد. این جهات عبارتند از :
- ادغام شرکت ها بر اساس عملیات شرکت های مورد ادغام ؛
- ادغام شرکت ها بر اساس رفتار شرکت تملک کننده ؛
- ادغام شرکت ها از جهات مالی ؛
- ادغام شرکت ها بر اساس روش های پرداخت.
در ادغام شرکت ها، شرایطی به وجود می آید که دو یا چند کسب و کار ، زیر یک چتر و تحت کنترل موثر مشابه قرار می گیرند و همانند اعضای یک گروه اداره می شوند. مدیران عالی شرکت ها، اهداف متعددی را از ادغام شرکت ها دنبال می کنند که بیشتر آن ها ، اهداف اقتصادی هستند که در این مقاله به معرفی مهم ترین آن ها یعنی افزایش سهام و ثروت سهامداران ، افزایش سهم بازار ، بین المللی شدن شرکت ها ، مزایای مالیاتی ، کاهش رقابت و هزینه های مالی می پردازیم.
پیش از آن ، به معرفی چند مقاله دیگر در این رابطه می پردازیم :
- ادغام و تجزیه شرکت ها
- مرجع تصمیم گیری در مورد ادغام شرکت های تجاری
- ادغام شرکت های تعاونی
• اول : کسب قدرت بازار
توانایی در تعیین قیمت ، افزایش میزان فروش محصولات تولیدی تعداد محصولات فروخته شده و خلق سودآوری بالاتر از سود آوری نرمال بازار را قدرت بازار گویند.
شرکت ها از طریق تصاحب و ادغام ، قدرت و کنترل بازار را به دست آورده و رهبری قیمت محصولات را بر عهده می گیرند.
کسب قدرت بازار به معنی توانایی در تعیین قیمت بالاتر از سطح رقبا و بالاتر از بهای تمام شده محصولات است. شرکت ها به وسیله تصاحب و ادغام افقی، قدرت خود در بازار را افزایش داده و مانع از ورود رقبای جدید می شوند.
• دوم : افزایش سهم بازار
تصاحب و ادغام شرکت ها، سهم بازار شرکت های تصاحب کننده و ادغام کننده را افزایش داده و تعداد رقبا را کاهش می دهد. برای افزایش سهم بازار ، دو راه وجود دارد : در روش اول، شرکت های تصاحب کننده سهم بازار خود را از طریق ایجاد خط تولید جدید یا تصاحب شرکت های فعال در مناطق جغرافیایی مختلف افزایش می دهند و در روش دوم خط تولید فعلی را با افزایش ظرفیت تولید بهبود می بخشند. در برخی موارد هر دو روش و به صورت توامان توسط شرکت های تصاحب کننده به کار گرفته می شود.
• سوم : افزایش ثروت سهامداران
حقوقدان مشهور آمریکایی دکتر راپاپورت ، مهم ترین انگیزه تصاحب و ادغام شرکت ها را افزایش ثروت سهامداران بیان می کند. با توجه به این که هدف اولیه هر شرکت ، حداکثر کردن ثروت صاحبان سهام می باشد ، بنابراین در راستای افزایش ثروت صاحبان سهام ، از فرصت های معاملاتی تملک و ادغام شرکت ها استفاده می کنند.
به عبارت دیگر، تصاحب و ادغام شرکت ها بر اساس تفکر حیات و موجودیت آن ها و به منظور افزایش ثروت سهامداران پیگیری می شود.
• چهارم : بین المللی شدن شرکت ها
تصاحب و ادغام شرکت ها، سریع ترین راه برای ورود به بازار و کسب فناوری جدید در عرصه کسب و کار جهانی است. شرکت های بزرگ به منظور نفوذ سریع و راحت در بازار کشورهای مختلف به ویژه کشورهای در حال رشد و نیز کاهش هزینه های نیروی انسانی و مواد اولیه ، شرکت های فعال در کشورهای مقصد را تملک می کنند. تملک و ادغام شرکت ها، به عنوان اولین گام تهاجمی برای بین المللی شدن و از بین بردن محدودیت های کاری و مرزی شرکت ها می باشد.
• پنجم : کاهش رقابت و هزینه های مالی
از نظر رقبا ، تصاحب شرکت ها، باعث تغییر مالکیت می شود. در حالی که توسعه داخلی، منجر به افزایش ظرفیت تولید شرکت شده و عکس العمل مشابه رقبا را در پی دارد.
در توسعه خارجی ، شرکت ها با انجام عمل تصاحب ، پس از حذف رقیب ، رقابت را کاهش داده و قدرت انحصاری را ایجاد و یا افزایش می دهند. در قدرت انحصاری، شرکت های تصاحب کننده می توانند تولیدات خود را بالاتر از بهای تمام شده محصولات به فروش رسانده و هزینه های شرکت را تامین نمایند.
یکی دیگر از انگیزه های ادغام و تصاحب شرکت ها، کاهش هزینه های مالی در شرکت های تملک شونده و تملک کننده است. با افزایش اندازه شرکت ، هزینه های مالی شرکت های هدف و تملک کننده کاهش می یابد. برای مثال، شرکت های بزرگ می توانند دیونی با بهره بالا را با ترخ پایین تر ، تامین مالی کنند.
• ششم : مزایای مالیاتی
اغلب اوقات مالیات بر درآمد شرکت ها، انگیزه اساسی برای ادغام به شمار می روند. ادغام شرکتی با زبان انباشته فراوان و قابل استهلاک که آن را از گذشته به آینده انتقال می دهد، با شرکتی که سودآوری کافی دارد ، بسیار مناسب بوده و اطمینان حاصل می شود که مزایا و منافع مالیاتی آن به علت درآمدهای ناکافی، پایان نمی پذیرد.
به بیان دیگر، شرکتی که دارای سودآوری بسیار بوده و مشمول نرخ های بالای مالیاتی است ، شرکتی را که زیان های انباشته قابل استهلاک از درآمدهای آینده را دارد تملک کرده و به این وسیله زیان های مذکور را به عنوان پناهگاه و حافظ درآمدی خود ، مورد استفاده قرار می گیرد.
مسایل مربوط به ادغام ، ممکن است به مالیات شخصی نیز منجر شود. به عنوان مثال اگر شرکتی سود قابل توجهی کسب کرده و فرصتی برای سرمایه گذاری آن ها پیدا کند ، به چند صورت می تواند با وجوه مزبور برخورد نماید :
- سود سهام فوق العاده پرداخت نماید ؛
- در اوراق بهادار قابل فروش، سرمایه گذاری کند ؛
- سهام عادی خود را از بازار ، باز خرید نماید ؛
- شرکت دیگری را تملک کند.
اگر شرکت ، سود سهام فوق العاده پرداخت نماید ، سهامداران مشمول پرداخت مالیات به نرخ های بالاتری خواهند شد.
سرمایه گذاری در اوراق بهادار هم سودآور است ولی سود حاصل از آن ، معمولاَ کمتر از سود حاصل از دارایی های عملیاتی است . بازخرید سهام عادی، مالیات را برای بقیه سهامداران به تعویق خواهد انداخت ولی اگر شرکت مجبور شود که برای خرید سهام خود ، قیمت بالاتری را پیشنهاد دهد به زیان آن تمام خواهد شد. افزون بر آن ، اگر بازخرید سهام شرکت فقط برای اجتناب از پرداخت سود سهام طراحی شود ، ممکن است با مقررات قانون تجارت و بورساوراق بهادار ، مغایرت پیدا کند.
در هر صورت استفاده از وجوه مازاد شرکت برای تصاحب شرکت دیگر، ممکن است پیامدهای فوری مالیاتی برای شرکت تصاحب کننده یا سهامداران آن در برنداشته باشد و همین موضوع، انگیزه بسیاری از ادغام ها شده است.

ثبت ادغام در مرجع ثبت شرکت ها :

طبق لایحه قانون تجارت ، ثبت تمامی اشخاص حقوقی به غیر از آن هایی که به موجب قانون خاص تشکیل می شود ، الزامی است. برای آن که ادغام شرکت در مقابل اشخاص ثالث نیز اعتبار داشته باشد و شرکا و مدیران بتوانند از مقررات مربوط به شرکت ادغام پذیر یا شرکت جدیدالتاسیس ، استفاده کنند ، ادغام شرکت باید رسماَ ثبت شده و به اطلاع عموم رسانده شود. طبق ماده 616 لایحه ، ادغام از تاریخ ثبت محقق می شود. برای ثبت ادغام طبق ماده 607 لایحه ، مدیران شرکت های طرف ادغام باید حداکثر ظرف یک ماه از تاریخ تصویب ادغام ، اظهارنامه ای همراه با اسناد مندرج در این ماده به مرجع ثبت شرکت ها تسلیم و رسید اخذ نمایند.
نمونه صورتجلسه ثبت ادغام :
شرکت .... ( سهامی خاص ) ثبت شده به شماره .. و شناسه ملی : .....
جلسه مجمع عمومی فوق العاده مشترک و همزمان دو شرکت ذیل :
1) شرکت .... ( سهامی خاص ) ثبت شده به شماره ..... و شناسه ملی : .....
2) شرکت ....( سهامی خاص ) ثبت شده به شماره ..... و شناسه ملی : ......
در تاریخ .... ساعت 9:00 با حضور کلیه سهامداران هر دو شرکت در تهران .... پ 14 ک تشکیل گردید.
الف) در راستای اجرای مقررات ماده 101 لایحه اصلاحی قانون تجارت :
آقای ... به شماره ملی : .... به نمایندگی از شرکت ... به عنوان رئیس جلسه
آقای ... به شماره ملی : .... به نمایندگی از شرکت ... به عنوان ناظر اول جلسه
آقای ... به شماره ملی : .... به نمایندگی از شرکت ... به عنوان ناظر دوم جلسه
آقای ... به شماره ملی : .... به عنوان منشی جلسه انتخاب شدند ؛ و نسبت به موارد ذیل به اتفاق آرا اتخاذ تصمیم به عمل آمد :
ب) کلیه سهامداران حاضر در جلسه به استناد آیین نامه اجرایی بند ( ز ) ماده 111 قانون مالیات های مستقیم ، مصوب 1366 با اصلاحات مصوب 1371، 1380 و 1394 به اتفاق آرا با ادغام شرکت .... به شماره ثبت ... و شناسه ملی ... و شرکت ( سهامی خاص ) ثبت شده به شماره .... و شناسه ملی .... و انتقال کلیه اموال و دارایی ها و مطالبات ، دیون و تعهدات شرکت ادغام شونده ( شرکت ... ) به قیمت دفتری به شرکت .... موافقت نمودند و سرمایه شرکت .... ( شرکت موجود ) به شرح ذیل اصلاح گردید .
سرمایه شرکت ... ( شرکت موجود ) پس از ادغام و تجمیع، مبلغ .... ریال منقسم به .... سهم بانام .... ریالی می باشد.
پ) فهرست سهامداران شرکت ...........( شرکت موجود ) پس از ادغام به شرح لیست پیوست مورد تایید مجمع قرار گرفت.
کلیه سهامداران به آقای ... وکالت با حق توکیل به غیر می دهند تا ضمن مراجعه به اداره ثبت شرکت ها نسبت به ثبت صورتجلسه و امضای ذیل دفاتر ثبت اقدام نماید:
لیست سهامداران شرکت ... ( ادغام پذیر- شرکت موجود ) قبل از ادغام :
لیست سسهامداران شرکت .... ( ادغام شونده ) قبل از ادغام :
لیست سهامداران شرکت .... ( شرکت موجود ) پس از ادغام :