به موجب ماده 20 قانون ثبت اختراعات، طرح های صنعتی و علائم تجاری ایران مصوب 1386 ، هر گونه ترکیب خطوط یا رنگ ها و هر گونه شکل سه بعدی با خطوط، رنگ ها و یا بدون آن، به گونه ای که ترکیب یا شکل یک فرآورده صنعتی یا محصولی از صنایع دستی را تغییر دهد طرح صنعتی است. در یک طرح صنعتی تنها دسترسی به یک نتیجه فنی بدون تغییر ظاهری مشمول حمایت از این قانون نمی باشد.
با توجه به قانون ثبت اختراعات ، طرح های صنعتی و علائم تجاری مصوب 1386 و آیین نامه اجرایی آن مواردی را که طرح های صنعتی قابل حمایت نیستند را می توان به شرح ذیل احصاء کرد :
1- طرح های صنعتی که اصیل و جدید نباشند.
با توجه به ماده 21 قانون ثبت اختراعات ، طرح های صنعتی و علائم تجاری مصوب 1386 و بند (1) ماده 84 آیین نامه مربوط، طرح هایی که جدید یا اصیل نباشند، قابل حمایت نیستند.
ماده 21 قانون یاد شده از اصطلاح " جدید " تعریف کرده است. به موجب این ماده، طرح صنعتی زمانی جدید است که از طریق انتشار به طور محسوس و یا از طریق استفاده به هر نحو دیگر قبل از تاریخ تسلیم اظهارنامه ، بر حسب مورد قبل از حق تقدم اظهارنامه برای ثبت در هیچ نقطه ای از جهان برای عموم افشاء نشده باشد.
همچنین به موجب ماده 84 آیین نامه ، طرح صنعتی جدید باید با رعایت مفاد ماده 21 قانون طرحی است که قبل از تسلیم اظهارنامه و یا قبل از تاریخ ادعای حق تقدم ، همانند آن به عموم عرضه نشده است.
در قسمت اخیر ماده 84 آیین نامه در رابطه با تعریف اصالت آمده است : " ... طرح صنعتی در صورتی اصیل محسوب می شود که به طور مستقل توسط طراح پدید آمده و وکپی و تقلید طرح های موجود نباشد، به نحوی که از دید یک کاربر آگاه، متفاوت از طرح هایی باشد که قبلاَ در اختیار عموم قرار گرفته است.
با توجه به مراتب فوق ، ذکر این نکته ضروری به نظر می رسد که :
دو اصطلاح جدید و اصیل به صورت مترادف به کار نرفته اند و هرکدام دو شرط جداگانه محسوب می شوند ، بنابراین چنانچه طرح صنعتی مورد درخواست ثبت جدید و یا حداقل دارای اصالت باشد قابل ثبت تشخیص داده می شود.
2- طرح هایی که تنها در نتیجه عملکرد فنی محصول ایجاد می شوند
با توجه به قسمت اخیر ماده 20 قانون ثبت اختراعات، طرح های صنعتی و علائم تجاری مصوب 1286، در یک طرح صنعتی تنها دسترسی به یک نتیجه فنی بدون تغییر ظاهری، مشمول حمایت از این قانون نمی باشد.
همچنین همان طور که در بند 2 ماده 84 آیین نامه قانون یاد شده آمده است، طرح هایی که تنها در نتیجه عملکرد فنی محصول ایجاد می شوند، به عنوان طرح صنعتی قابل حمایت نمی باشند.
با توجه به مراتب فوق، هدف از طراحی صنعتی حمایت از ظاهر کالا است و در واقع طراح در قالب شکل و ساختار و یا تزییناتی که جنبه بیرونی دارد در صدد است که ترکیب یا شکل یک فرآورده صنعتی یا محصولی از صنایع دستی را تغییر دهد و از این طریق ایجاد ظاهری جذاب و مشتری پسند در محصول بنماید. بنابراین چنانچه طرح های صنعتی منحصراَ به واسطه نوع عملکردی ایجاد شده باشند از شمول طرح های صنعتی خارج می گردد. به عبارت دیگر اگر طرح باعث تسهیل استفاده از کالا شود یا مشکلی را برای مصرف کننده حل کند و در واقع باعث رفاه و آسایش بیشتر مصرف کنندگان شود در قالب نظام خاص مورد حمایت قرار نمی گیرد و در صورتی که واجد شرایط مقرره برای ثبت اختراع باشد می تواند در این نظام مورد حمایت قرار گیرد. لذا، طرح های کاربردی که دارای نوآوری های فنی و کوچک هستند می توانند در قالب سایر مصادیق حقوق مالکیت صنعتی از قبیل اختراعات کوچک و مدل های اشیاء مفید مورد حمایت قرار گیرند.
3- طرح های حادی نمادها و نشانه های رسمی کشور
این شرط در قانون ثبت اختراعات ، طرح های صنعتی و علائم تجاری مصوب 1386 نیامده است. در بند ( 3 ) ماده 84 آیین نامه قانونی یاد شده مصوب 1387 رئیس قوه قضاییه، طرح های حاوی نمادها یا نشانه های رسمی مورد حمایت قرار نگرفته اند.
قانون گذار در بحث علامت و در بند ( د ) ماده 32 قانون مصوب 1386، عین یا تقلید نشان نظامی، پرچم یا سایر نشان های مملکتی یا ... را به عنوان علامت قابل ثبت نمی داند و در این قبیل موارد اجازه مقام صلاحیتدار کشور مربوط یا سازمان ذی ربط را لازم دانسته است.
نماد در فرهنگ عمید به معنای نشانه یا علامتی با معنای خاص، سمبل آمده است. نشان هم به معنای علامت قطعه فلزی که غالباَ از طلا، نقره ، یا برنز به شکل های مختلف ساخته می شود و در برابر خدمات اشخاص یا برای احترام و قدردانی از ورزشکاران، فضلا و دانشمندان به آنان داده می شود و آن را در بعضی مواقع جلو سینه خود می زنند ، مدال ، اثر ، آرم و نشان استاندارد آمده است.
از لحاظ شکل گیری می توان نماد را به نماد طبیعی و قراردادی تقسیم کرد. نماد طبیعی مانند دود که نشانه آتش است و نماد قراردادی مانند نماد المپیک.
نماد قراردادی طیف گسترده ای از نمادها و نشانه ها را در برمی گیرد.
همچنین از نظر شکل نیز می توان نمادها و نشانه ها را به نمادهای صوتی دیداری، تصویری، حرکتی و وجسمی تقسیم کرد.
البته از بین نمادها و نشانه های فوق قانونگذار صرفاَ نمادها و نشانه های رسمی را برای طرح صنعتی ممنوع کرده است ، بنابراین اگر طرح صنعتی حاوی نشان رسمی ایران باشد قابل حمایت نیست ، به عنوان مثال اگر طراح در طرح خود آرم جمهوری اسلامی ایران را که مرکب از چهار هلال و یک شمشیر است به کار برد این طرح قابل حمایت نیست.
همچنین با توجه به ماده (1) آیین نامه اعطای نشان دولتی مصوب 1386، نشان های دولتی ( کشوری ) مشتمل خواهد بود بر نشانه های " انقلاب اسلامی " استقلال " آزادی " جمهوری اسلامی و نشان های عمومی و تخصصی که طبق مقررات این ایین نامه به افراد شایسته دریافت نشان ، اعم از اتباع جمهوری اسلامی ایران یا اتباع خارجی اعطاء می شود.
4- طرح های مخالف نظم عمومی و اخلاق حسنه
در قانون ایران از نظم عمومی و اخلاق حسنه تعریفی ارائه نشده است. حقوقدانان از نهادهای فوق تعریف کرده اند. از نگاه برخی از حقوقدانان قواعد مربوط به نظم عمومی پایه های حکومت و تمدن و اخلاق هر جامعه است و اشخاص نمی توانند با تراضی و ضمن قراردادهای خصوصی به این نظم تجاوز کنند و منافع خویش را بر مصلحت عموم حاکم سازند. مرجع تشخیص این فرآیند در هر دعوی با دادگاه است که باید از اجرای پیمان های برخلاف نظم عمومی خودداری کند.
در تعریف اخلاق حسنه نیز گفته شده است : اخلاق حسنه نیز چهره خاصی از نظم عمومی است ، بخشی از اخلاق که هنوز در قوانین نفوذ نکرده و تقاضای اجراء آن تنها وجدان اجتماعی است.
با توجه به قسمت اخیر ماده 21 قاننون مصوب 1386 که ناظر بر بند ( و ) ماده 4 قانون یاد شده است، طرح هایی که بهره برداری از آن ها خلاف موازین شرع یا نظن عمومی و اخلاق حسنه باشد قابل حمایت و ثبت نمی باشند.
5- قطعات یدکی یا قطعات وابسته
در قوانین خیلی از کشورها چنانچه قطعه ای به منظور تکمیل یک محصول طراحی شده باشد و یا در آن محصول نتوانیم قطعه ای با طرحی متفاوت را جایگزین آن قطعه کنیم آن قطعه جزء آن محصول تلقی می شود و امکان ثبت مستقل آن وجود ندارد.
اگرچه موضوع فوق به صراحت در مجموعه قوانین و مقررات مربوط به طرح صنعتی ایران پیش بینی نشده است لیکن با توجه به تعریف طرح در ماده 20 قانون ثبت اختراعات ، طرح های صنعتی و علائم تجاری مصوب 1386 و شرایط ماهوی مقرره برای ثبت طرح به شرح ماده 21 قانون یادشده، می توان قطعات یدکی را تحت شرایطی از شمول قانون خارج دانست. البته ضرورت دارد در اصلاح قانون مصوب 1386 این موضوع به صراحت دیده شود.
6- طراحی اصول یا روش های ساخت
روش های ساخت در طرح های صنعتی برخلاف اختراعات در قوانین خیلی از کشورها مورد حمایت نیستند. به عبارت دیگر روش های ساخت و فرآیند و وسیله رسیدن به یک طرح مورد حمایت در قالب طرح صنعتی قرار نمی گیرد ؛ زیرا اصول و روش های ساخت از جمله نوآوری داخلی و کارکردی یک محصول است که می تواند حسب درجات نوآوری در قالب اختراع یا مدل اشیاء مفید مورد حمایت قرار گیرند؛ در حالیکه در طرح صنعتی حمایت از ابعاد ظاهری و قابل روئت یک کالا مطرح است. به عبارت دیگر وقتی طراح اقدام به ترسیم طرح یک کالا می کند ممکن است روش های مختلفی را برای پیاده کردن طرح بر روی کالا مورد استفاده قرار دهد . لیکن هیچ یک از این روش ها و اصول ساخت که مربوط به پیاده کردن طرح بر روی کالا در کارخانه می گردد موضوع حمایت طرح های صنعتی نباشد؛ به همین دلیل گفته شده است این استثناء در بردارنده فرآیند و چگونگی تولید یک شکل می باشد نه ویژگی های مربوط به خود شکل.
در ایران نیز با توجه به مواد 20 و 21 قانون ثبت اختراعات ، طرح های صنعتی و علائم تجاری مصوب 1386 و آیین نامه مربوط، به نظر می رسد وسیله و فرآیند رسیدن به یک طرح صنعتی قابل حمایت نباشد.
البته در آن مورد نیز همانند مورد قطعات یدکی نیاز است که در اصلاح قانون به صراحت تعیین تکلیف شود.
در صورت نیاز به هرگونه مشاوره با ما تماس حاصل فرمایید.
همکاران ما در ثبت شرکت فکر برتر، با افتخار در خدمت شما خواهند بود.