طرح های صنعتی در معنای عام کلمه با توجه به ویژگی دوگانه ای که دارند ( ترکیبی از صنعت و هنر ) ، در قالب نظام های مختلفی می تواند قابل حمایت باشد. به عبارت دیگر برای حمایت از طرح های صنعتی برخلاف علائم و اختراعات ابزارها و ساز و کارهای مختلفی در قوانین ملی کشورها پیش بینی شده است که در این مقاله به ساز و کارهای قانونی مهمی که برای حمایت از طرح های صنعتی وجود دارد می پردازیم.

• نظام مالکیت ادبی و هنری

در تعدادی از کشورها طرح های صنعتی به موجب نظام مالکیت ادبی و هنری یا کپی رایت حمایت می شوند. این نظام حمایتی در برخی از کشورها همزمان با قانون طرح های صنعتی و به صورت نظام مرکب قابل اعمال است و در تعدادی از کشورها نیز این دو شکل حمایتی نه به صورت مرکب و همزمان بلکه به طور مستقل وو جدای از یکدیگر قابل اعمال می باشند.
البته حمایت از طرح های صنعتی در قالب نظام مالکیت ادبی و هنری یا طرح صنعتی هر کدام دارای ویژگی ها و مختصات منحصر به فرد هستند که در ذیل به برخی از ویژگی های مهم حمایت از طرح صنعتی در قالب نظام مالکیت ادبی و هنری می پردازیم:
1- برای حمایت از طرح صنعتی در قالب نظام مالکیت ادبی و هنری اصولاَ نیازی به ثبت وجود ندارد و صرفاَ در برخی از کشورها، محلی برای تودیع آثار وجود دارد که با سپردن طرح در آن محل ها طراح موفق به اخذ گواهی مربوط می گردد.
2- با توجه به اینکه برای حمایت از طرح در قالب نظام مالکیت ادبی و هنری نیازی به ثبت اثر وجود ندارد لذا هزینه حمایت از طرح در این نظام در مقایسه با نظام خاص به مراتب کمتر است. البته در برخی از کشورها تودیع اثر و اخذ گواهی مربوط نیازمند پرداخت هزینه است.
3- حقی که با حمایت از طرح در قالب نظام مالکیت ادبی و هنری عاید صاحب طرح می شود در مقایسه با حقی که با حمایت از طرح صنعتی در نظام خاص نصیب طراح می گردد به مراتب ضعیف تر است؛ زیرا حق ناشی از حمایت از طرح صنعتی در قالب نظام خاص، حقی مطلق است که یکی از آثار مهم آن در حوزه نقض حق می باشد .بدین توضیح که به عنوان مثال اعم از اینکه نسخه برداری عمدی صورت بگیرد یا غیر عمدی، نقض حق صورت گرفته و قابل پیگیری است.

• نظام خاص

در بسیاری از کشورها از جمله در ایران طرح صنعتی در قالب نظام خاص مورد حمایت قرار می گیرد. در این نظام طرح صنعتی در چارچوب قوانین و مقررات خاص و از طریق ثبت در ادارات ذیربط مورد حمایت قرار می گیرد. از جمله شرایط مهم برای استفاده از مزایای این نظام این است که طرح مورد درخواست ثبت ، جدید و یا حداقل اصیل باشد.
حمایت از طرح در قالب نظام خاص ( قانون طرح های صنعتی ) معمولاَ دارای ویژگی هایی به شرح ذیل است :
1- با توجه به اینکه یکی از شرایط مهم حمایت از طرح صنعتی در قالب نظام خاص این است که طرح مورد درخواست حمایت جدید باشد بنابراین طرح مورد نظر به طور کلی باید قبل از انتشار یا استفاده عمومی در جهان یا حداقل در کشوری که حمایت در آن ادعا می شود، به ثبت برسد.
2- گواهی نامه ای که با ثبت طرح در قالب نظام خاص اعطاء می شود معمولاَ در موارد نقض حق می تواند مستند مهمی برای اثبات حق باشد؛ زیرا حمایت در قالب قانون طرح های صنعتی، اساس و پایه محکمی است برای اجرای حقوق انحصاری که با ثبت طرح در این نظام نصیب طراح می گردد.
3- مدت حمایت از طرح صنعتی در قالب نظام خاص به طور کلی بین 10 و 25 سال است.
4- حقی که با ثبت یک طرح صنعتی در قالب نظام خاص اعطاء می شود، حقی است مطلق به این معنا که برای تحقق نقض حق نیازی نیست که نقض به صورت عمدی باشد. نقض غیرعمدی هم در این نظام قابل پیگیری است.
5- ثبت طرح در قالب نظام خاص مستلزم صرف هزینه و زمان زیادی است. استفاده از خدمات وکیل هم در این نظام می تواند هزینه های ثبت را افزایش دهد.
6- حمایتی که با ثبت طرح در نظام خاص نصیب طراح می شود، به ویژه در مقایسه با نظام مالکیت ادبی و هنری حمایت قوی تری است.

• نظام علائم تجاری

علامت هر نشانی است که بتواند کالاها یا خدمات اشخاص حقیقی یا حقوقی را از هم متمایز سازد.
مواردی وجود دارد که شکل طرح یا بسته بندی یک محصول خاص، ویژگی متمایز کننده برای کالا و محصول ایجاد می کند؛ به عنوان مثال بطری کوکاکولا یا شکل مثلثی شکلات Toblerone برخی از این مصادیق تلقی می گردند. خلاصه اینکه در قوانین برخی از کشورها چنانچه یک طرح صنعتی نقش یک علامت تجاری را که مهم ترین ویژگی آن ایجاد تمایز بین محصولات اشخاص حقیقی یا حقوقی از یکدیگر است ایفاء کند می تواند به عنوان یک علامت تجاری به ثبت برسد و مورد حمایت قرار گیرد.
لازم به ذکر است که با توجه به ویژگی ها و آثار حمایت از طرح صنعتی در قالب علائم تجاری می توان گفت که حمایت از طرح در قالب علامت در مقایسه با نظام خاص می تواند واجد امتیازاتی باشد؛ چون در قالب نظام علامت می توان حمایت را برای مدت نامحدودی تمدید کرد و این می تواند در مقایسه با حمایت در قالب نظام خاص که مدت حمایت از آن 10 یا 25 سال است تدارای برتری باشد. همچنین حمایت از طرح در دو نظام خاص و علائم تجاری می تواند به صورت همزمان و مرکب نیز صورت گیرد. مضافاَ اینکه بعد از انقضای مدت حمایت از طرح های سه بعدی چنانچه طرح دارای ویژگی ها و شرایط علامت تجاری باشد، می توان آن را در قالب علامت تجاری ثبت و از آن برای مدت نامحدود حمایت کرد.
در اتحادیه اروپا طرح های صنعتی می توانند طبق قانون علامت تجاری مورد حمایت قرار گیرند. همچنین در ایتالیا در کنار قانون طرح های صنعتی و مدل های مفید، طرح را از طریق قانون علامت تجاری نیز حمایت می کنند.

• نظام اختراع و مدل اشیاء مفید

در برخی کشورها بویژه حمایت از طرح های کاربردی و فنی در صورتی که دارای شرایط و ویژگی های مهم اختراع یا مدل اشیاء مفید باشد در قالب نظام اختراع یا اختراعات کوچک قابل حمایت می باشند. این نظام هم دارای ویژگی ها و شرایط خاص است که با نظام خاص و یا کپی رایت کاملاَ متفاوت می باشد.

• نظام طرح ثبت نشده

بعضی از نصادیق طرح ها در قالب نظام حقوقی قانون طرح های ثبت نشده حمایت می شوند و در این نظام ثبت اثر شرط حمایت از آن نمی باشد. به عنوان مثال در کشور انگلیس حمایت از طرح های کاربردی در قالب قانون طرح های ثبت نشده صورت می گیرد. البته در این کشور طرح های مربوط به شکل، ساختار و تزیینان به کار رفته در یک کالا در قالب نظام حقوقی حمایت از طرح های ثبت شده مورد حمایت قرار می گیرد و طرح هایی هم که صرفاَ جنبه ترسیمی و هنری محض دارند بر مبنای قوانین و مقررات نظام حق تکثیر یا کپی رایت حمایت می شوند.
لازم به ذکر است که مدت حمایت از طرح در قالب قانون طرح های ثبت نشده در مقایسه با مدت حمایت سایر نظام ها خیلی محدود است. به عبارت دیگر این قالب حمایتی از طرح در مقابل تقلید و نسخه برداری در اوایل حیات محصول حمایت می کند؛ بنابراین می تواند در تجارت کالاهایی که مد آن به سرعت تغییر می کند از قبیل اسباب بازی و پوشاک مفید باشد. مضافاَ اینکه این نظام به بنگاه ها فرصت می دهد قبل از اینکه هزینه و مشکلات ثبت طرح هایشان را متحمل شوند، آن ها را در بازار امتحان کنند و صرفاَ در صورت موفقیت طرح مبادرت به ثبت آن نمایند.

• نظام اسرار تجاری

یکی دیگر از ساز و کارهای حمایتی طرح صنعتی اسرار تجاری است که به ویژه تا پیش از علنی شدن طرح می تواند از آن حمایت کند، به عبارت دیگر اسرار تجاری می تواند نقش مکمل در حفاظت و حمایت از طرح صنعتی داشته باشد. در خصوص طرح های کارکردی، اگرچه می توان به وسیله اسرار تجاری به نحوی حقوق طراح را مورد حمایت قرار داد، اما حقوق اسرار تجاری ابزار کارآمدی برای حمایت از طرح های کارکردی محسوب نمی شود؛ زیرا به طور معمول، همانند سازی یک طرح صنعتی پس از علنی شدن آن- برخلاف اختراعات – امر دشواری نیست و این موضوع لطمه جدی به حقوق طراح می زند. از این رو، بهتر است در صورت امکان، با ثبت آن به عنوان نوعی اختراع و به تعبیر دقیق تر یک مدل مصرفی و یا استناد به حمایت های خوکار کپی رایت، از این آفرینه فکری حمایت کرد.

• قانون رقابت عادلانه

در برخی دیگر از کشورها، طرح ها غالباَ در چارچوب قانون رقابت عادلانه مورد حمایت قرار می گیرند. بنابراین در ااین کشورها طرح ها در مقابل فعالیت های رقابتی ناعادلانه به ویژه در صورتی که تقلید و کپی برداری آشکار و یا طرح فاقد ابتکار باشد و یا در صورتی که طرح موجب گمراهی و فریب باشد مورد حمایت قانونگذار قرار می گیرد. به عبارت دیگر در این نظام حمایتی که رقابت منصفانه را در بازار تضمین می کند طراحی که طرح او مورد نقض قرار گرفته و در نتیجه این نقض، او از شرکت منصفانه در بازار محروم شده است، می تواند علیه ناقض حق در مراجع ذیصلاح طرح دعوی و احقاق حق نماید. البته حمایت از طرح ها در این قالب اشکالات و مضار خاص خود را دارد. به عنوان نمونه حمایتی به ویژه نظام خاص و کپی رایت خیلی ضعیف است، و همچنین در این نظام در مقایسه با نظام های دیگر حمایتی اثبات نقض به مراتب مشکل تر خواهد بود.
نکته قابل ذکر اینکه برای اینکه طرح در این نظام قابل حمایت باشد، نیازی به ثبت آن طرح نیست.
ارائه خدمات حرفه ای ثبتی در دپارتمان تخصصی ثبت شرکت فکر برتر
(با امکان استفاده از پاسخگویی و مشاوره ی رایگان)