شرکت تعاونی شرکتی است از اشخاص حقیقی یا حقوقی که به منظور رفع نیازمندی های مشترک و بهبود وضع اقتصادی و اجتماعی اعضا از طریق خودیاری و کمک متقابل و همکاری آنان ، موافق اصولی که در قانون شرکت های تعاونی مصوب 9 / 4/ 1352 مصرح است ، تشکیل می شود.
بند هفتم ماده 20 قانون تجارت مصوب 1311 شرکت تعاونی را به دو دسته شرکت تعاونی تولید و شرکت تعاونی مصرف نموده است که در این راستا قانون تجارت شرکت های مذکور را این چنین تعریف نموده است :
شرکت تعاونی تولید :
شرکتی است که بین عده ای از ارباب حرف تشکیل می شود و شرکاء مشاغل خود را برای تولید و فروش اشیا یا اجناس به کار می برند.
شرکت تعاونی مصرف :
شرکتی است که برای مقاصد ذیل تشکیل می شود :
1. فروش اجناس لازمه برای مصارف زندگانی اعم از این که اجناس مزبوره را شرکاء ایجاد کرده یا خریده باشند.
2. تقسیم نفع و ضرر بین شرکاء به نسبت خرید هر یک از آن ها .
نمونه هایی از مهم ترین شرایط حاکم بر شرکت های تعاونی عبارتند از :
- شرکت تعاونی اعم از تولید یا مصرف ممکن است مطابق اصول شرکت سهامی یا بر طبق مقررات مخصوصی که با تراضی شرکاء ترتیب داده شده باشد تشکیل بشود.
- در صورتی که شرکت تعاونی تولید یا مصرف مطابق اصول شرکت سهامی تشکیل بشود حداقل سهام یا قطعات سهام ده ریال خواهد بود و هیچ یک از شرکاء نمی توانند در مجمع عمومی بیش از یک رای داشته باشد.
- شرکت تعاونی باید دارای اساسنامه باشد.
- شرکت تعاونی باید به ثبت برسد .برای ثبت شرکت تعاونی، لازم است که از طرف وزارت تعاون " مجوز ثبت " یا موافقت نامه تشکیل صادر شود.
- شرکت تعاونی، مانند شرکت تجاری، دارای شخصیت حقوقی است و دارایی آن، مجزا و مستقل از دارایی اعضاء می باشد.
- سرمایه شرکت تعاونی به سهام تقسیم می شود.
- نوع و مبلغ سهم را اساسنامه تعیین می کند.
- پرداخت قیمت سهام شرکت تعاونی، ممکن است نقدی یا غیرنقدی باشد. در هر حال موقع خرید، حداقل یک سوم بهای آن باید تادیه شود.
- از لحاظ سرمایه شرکت های تعاونی را می توان به دو دسته تقسیم کرد :
الف) شرکت هایی که تمام سرمایه آن به وسیله اعضا تامین می شود.
ب) شرکت هایی که قسمتی از سرمایه ( حداقل 51 درصد ) به وسیله اعضاء تامین گردیده و بقیه به وسیله نهادهای دولتی و عمومی در اختیار شرکت گذاشته می شود.
- حداقل تعداد اعضای شرکت تعاونی هفت نفر می باشد.
- شرکت تعاونی دارای مجامع عمومی مرکب از مجمع عمومی موسس که اولین مجمع عمومی عادی نامیده می شود، مجمع عمومی عادی و مجمع عمومی فوق العاده می باشد.
- اداره امور تعاون طبق اساسنامه بر عهده هیات مدیره ای مرکب از سه ، پنج یا هفت نفر عضو اصلی؛ و دو ، سه یا چهار نفر عضو علی البدل است که از ین اعضاء برای مدت سه سال انتخاب می شوند.
- هیات مدیره مکلف است بلافاصله بعد از انتخاب، برای اداره امور و اجرای تصمیمات مجمع عمومی و هیات مدیره، فرد واجد شرایطی را از بین اعضای تعاونی و یا خارج از آن برای مدت سه سال به عنوان مدیرعامل انتخاب کند.
- شرکت تعاونی الزاماَ باید دارای بازرس ( واحد یا متعدد ) باشد. مدت بازرسی آن ها دو سال است.
- انحلال شرکت تعاونی با رای مجمع عمومی فوق العاده و یا با تصمیم وزارت تعاون محقق می گردد.
- خروج عضو از شرکت تعاونی اختیاری می باشد و نمی توان آن را منع کرد. همچنین مجمع عمومی می تواند با پیشنهاد هر یک از مدیران، اخراج عضو تعاونی را در صورت تحقق شرایط مقرر تصویب نماید.
- حداقل سرمایه در شرکت های تعاونی، نباید کمتر از ده درصد سرمایه گذاری مورد نیاز برای فعالیت موضوع تعاونی باشد.