شرکت های تضامنی و نسبی از انواع شرکت های تجاری شخصی می باشند که مسئولیت اعضاء در آن نامحدود است.

ماده 116 قانون تجارت، در تعریف شرکت تضامنی چنین مقرر نموده است :
شرکت تضامنی شرکتی است که در تحت اسم مخصوص برای امور تجاری بین دو یا چند نفر با مسئولیت تضامنی تشکیل می شود . مقصود از مسئولیت تضامنی شرکا این است که اگر دارایی شرکت برای پرداخت تمام بدهی های شرکت کافی نباشد هر یک از شرکا مسئول پرداخت تمام قروض شرکت است. هر قراری که بین شرکا برخلاف این ترتیب داده شده باشد در مقابل اشخاص کان لم یکن خواهد بود.
بنابراین در شرکت تضامنی، کلیه شرکا مسئول تعهدات شرکت می باشند؛ چه در انجام معاملات شخصاً مداخله داشته باشند یا نداشته باشند و این نوع شرکت، معمولاً بین اشخاصی تشکیل می شود که با یکدیگر آشنایی کامل داشته یا از یک خانواده و معمولاَ بین پدران و پسران و یا برادران و یا بین دوستان نزدیک تشکیل می شود.

هم چنین ماده 183 قانون تجارت، در تعریف شرکت نسبی آورده است:
شرکتی است که برای امور تجاری در تحت اسم مخصوص بین دو یا چند نفر تشکیل و مسئولیت هر یک از شرکا به نسبت سرمایه ای است که در شرکت گذاشته اند.

تفاوت شرکت نسبی با شرکت تضامنی در این است که چنانچه فرضاً بدهی شرکت تضامنی یکصد میلیون ریال باشد، هر یک از شرکاء به تنهایی و به صورت تضامنی مسئول پرداخت تمام مبلغ یکصد میلیون ریال می باشند. حال آنکه در شرکت نسبی، بدهی شرکت به نسبت سرمایه شرکاء بین آنان تقسیم می شود. به عنوان مثال چنانچه بدهی شرکت نسبی همان یکصد میلیون ریال باشد و سه نفر شرکای شرکت به ترتیب دارای پنجاه درصد ، سی درصد و بیست درصد سرمایه شرکت باشند، نفر اول می بایست نصف بدهی ( پنجاه میلیون ریال ) ، نفر دوم سی درصد بدهی ( سی میلیون ریال ) و نفر سوم بیست درصد بدهی ( بیست میلیون ریال ) را پرداخت نماید.

مطالعه مقررات قانون تجارت راجع به این شرکت نشان می دهد که به جز چند نکته مختصر، مواد و مقرراتی که حاکم بر شرکت تضامنی است بر شرکت نسبی نیز حاکم است.
در واقع، از تلفیق مواد " 185 " و " 189 " قانون تجارت به این نکته می توان پی برد که شرکت نسبی با شرکت تضامنی، دارای نقاط مشترک ذیل است :
1- در شرکت های تضامنی و نسبی ، سرمایه شرکا به سهم الشرکه تقسیم می شود و قانون گذار حداقل و حداکثر میزان سرمایه را تعیین نکرده است.
2- شرکت های تضامنی و نسبی ، حداقل از دو شریک تشکیل می شوند اما حداکثر تعداد شرکا در قانون تعیین نشده است. شرکا ممکن است اشخاص حقیقی یا حقوقی باشند.
3- شرکت نسبی زمانی تشکیل می شود که تمام سرمایه نقدی تادیه و سهم الشرکه غیرنقدی نیز تقویم و تسلیم شده باشد، چیزی که در مورد شرکت تضامنی نیز صدق می کند.
4- در شرکت نسبی نیز منافع به نسبت سهم الشرکه بین شرکاء تقسیم می شود، مگر آنکه شرکتنامه، غیر از این ترتیب را مقرر داشته باشد.
5- در شرکت نسبی، شرکاء باید لااقل یک نفر را از میان خود یا خارج، به سمت مدیری معین کنند که حدود مسئولیت آن ها مشابه مدیران شرکت تضامنی است.
6- در شرکت نسبی نیز اگر سهم الشرکه یک یا چند نفر از شرکاء ، غیرنقدی باشد ، باید سهم الشرکه مزبور قبلاَ به تراضی تمام شرکاء تقویم شود.
7- شرکای شرکت نسبی نیز نمی توانند سهم الشرکه خود را به دیگری منتقل کنند، مگر با رضایت تمام شرکاء .
8- شرکت نسبی ، مانند شرکت تضامنی فقط برای امور تجاری تشکیل می شود و بنابراین اگر شرکتی با مسئولیت نسبی شرکا، برای امور غیرتجاری تشکیل شده باشد، تابع قواعد حقوق مدنی است.
9- هر شخص جدیدی که وارد شرکت شود مسئولیت آن نسبت به قروضی که قبل از او در شرکت وجود داشته برقرار می باشد. در نتیجه به طور کلی تمامی تصمیمات و تغییرات در شرکت های نسبی و تضامنی باید مورد تایید تمام شرکا باشد.
10- مانند شرکت تضامنی مادام که شرکت نسبی منحل نشده، مطالبه قروض آن باید از خود شرکت به عمل آید. بنابراین طلبکاران شرکت نمی توانند برای مطالبه طلب خود از شخص حقوقی، به شرکا مراجعه کنند.
11- موارد انحلال شرکت نسبی و شرکت تضامنی، تبدیل شرکت ، تغییر شرکت ( بر اثر خروج، فوت یا محجوریت یکی از شرکا ) ، مرجع تصمیم گیرنده بنیادی، اداره و مدیریت شرکت ، نظارت و بازرسی در جریان امورشرکت ، تغییر اساسنامه ، تقسیم سود و زیان و انحلال شرکت همانند شرکت تضامنی است.

در رابطه با ثبت این شرکت ها باید توجه داشته که :
الف) شرکت تجاری باید به موجب قراردادی باشد که نه تنها کتبی بلکه رسمی باشد.
ب) گرچه به موجب ماده 195 قانون تجارت " ثبت کلیه شرکت های مذکور در این قانون الزامی و تابع جمیع مقررات قانون ثبت شرکت هاست " ، لیکن ثبت نکردن شرکت موجب بطلان و عدم موجودیت آن نیست ، در واقع این ماده ضمانت اجرای بطلان برای عدم ثبت مقرر نکرده و قانون ثبت شرکت ها نیز که این ماده به آن اشاره کرده، اشاره نمی کند که اگر ثبت شرکت انجام تشود، شرکت باطل خواهد بود.
درخواست ثبت شرکت ها توسط مدیران آن ها به عمل می آید. تغییرات طول حیات شرکت نیز تا آن جا که طبق قانون نیاز باشد ، باید به ثبت برسد.
هم چنین بخوانید :
- نحوه ی تشکیل و ثبت شرکت تضامنی
- شرکت نسبی چیست و ثبت آن چگونه است ؟