در هنگام ثبت شرکت یکی از مواردی که می بایست آگاهانه در رابطه با آن تصمیم گرفت ، نقش و جایگاه شرکا می باشد. یکی از مهم ترین جایگاه ها در شرکت ، سمت هیات مدیره و مدیر عامل است. هیات مدیره اصولاَ مسئول اداره کلی عملیات شرکت است و حق نظارت در کلیه امور شرکت را دارد. این حق برای هیات مدیره پیش بینی شده و اعضاء هیات مدیره منفرداَ حق مداخله در امور شرکت را ندارند ، مگر آن که هیات مدیره به موجب تصمیم مخصوصی به یک نفر از آن ها اختیارات مخصوصی داده باشد.

همچنین مدیر عامل شخصی است که از طرف هیات مدیره شرکت سهامی ، از بین اعضای هیات مدیره یا خارج از آن با تعیین حق الزحمه برای مدت معینی انتخاب می شود. در حدود اختیاراتی که توسط هیات مدیره به او تفویض شده است ، نماینده شرکت محسوب می شود. به بیانی دیگر، مدیر عامل حلقه واسطه بین راس شرکت و بدنه شرکت است یا به عبارت دیگر نقطه اتصالی بین هیات مدیره شرکت و کارگران شرکت و اشخاص ثالث می باشد.
حدود اختیارات مدیر عامل باید با ارسال نسخه ای از صورت جلسه هیات مدیره به مرجع ثبت شرکت ها اعلام شود و پس از ثبت در روزنامه رسمی آگهی شود.
با توجه به آنچه گفته شد ، در این مقاله ، ضمن بررسی ترکیب هیات مدیره ، به اختیارات هیات مدیره و مدیر عامل شرکت سهامی می پردازیم. در این رابطه ، مقالات ذیل را نیز می توانید بخوانید :
- ارکان شرکت سهامی خاص
- ارکان شرکت سهامی عام
- محدودیت ها و ممنوعیت های مدیران و مدیرعامل در انجام معاملات
- راهنمای گام به گام تشکیل و ثبت شرکت سهامی خاص
- تشریفات ثبت شرکت سهامی عام

• ترکیب هیات مدیره

هیات مدیره شرکت سهامی باید متشکل از تعداد مدیرانی باشد که قانون گذار معین کرده است. هر گاه حداقل قانونی حاصل نشود یا از حداقل قانونی کمتر شود ، تکمیل هیات مدیره به روشی که قانون گذار پیش بینی کرده است ، ضروری است. هیات مدیره دارای یک رئیس و یک نایب رئیس است که در اولین جلسه هیات مدیره انتخاب می شوند و هدایت هیات مدیره ، دعوت و اداره جلسات هیات مدیره و دعوت مجامع عمومی صاحبان سهام در مواردی که هیات مدیره مکلف به دعوت است ، بر عهده آنان است. تعداد اعضای هیات مدیره در شرکت سهامی عام نباید از پنج نفر کمتر باشد. در صورتی که بر اثر فوت یا استعفا یا سلب شرایط از یک یا چند نفر از مدیران ، تعداد اعضای هیات مدیره از حداقل مقرر در این قانون کمتر شود ، اعضای علی البدل به ترتیب مقرر در اساسنامه ، والا به ترتیب مقرر توسط مجمع عمومی جای آنان را خواهند گرفت. در صورتی که عضو علی البدل تعیین نشده باشد، و یا تعداد اعضای علی البدل کافی برای تصدی محل / محل های خالی در هیات مدیره نباشد ، مدیران باقی مانده باید بلافاصله مجمع عمومی عادی شرکت را جهت تکمیل اعضای هیات مدیره دعوت نماید .
هیات مدیره در اولین جلسه خود ، از بین اعضای هیات مدیره یک رئیس و یک نایب رئیس که باید شخص حقیقی باشند ، برای هیات مدیره تعیین می نمایند. مدت ریاست و نیابت رئیس هیات مدیره بیش از مدت عضویت آن ها در هیات مدیره نخواهد بود.

اختیارات هیات مدیره

قانون گذار به طور صریح اختیارات ویژه ای را به هیات مدیره اعطا کرده است که می توان آن ها را به سه دسته بزرگ تقسیم کرد. ( ماده 125، 124 ، 119 ، 118 ،... لایحه قانونی )
نخست : انتخاب اشخاص به بعضی سمت های شرکت و تعیین اختیارات آن ها :
هیات مدیره می تواند رئیس و نائب رئیس هیات مدیره و همچنین مدیرعامل شرکت را نصب و عزل کند. در صورت انتخاب مدیرعامل حدود اختیارات او را تعیین کند.
دوم : اتخاذ تصمیمات لازم برای اداره صحیح شرکت :
دعوت مجامع عمومی به مناسبت های مختلف در اختیار هیات مدیره است. مانند مجمع عمومی عادی ( سالانه ) در موعد مقرر و عادی به طور فوق العاده و فوق العاده . تنظیم صورت شش ماهه دارایی و قروض شرکت ؛ هیات مدیره باید لااقل هر شش ماه یک بار ، صورت دارایی و قروض شرکت را تنظیم کرده و به بازرسان بدهد.
پیشنهاد انتشار اوراق قرضه ساده ، قابل تعویض با سهام ، قابل تبدیل به سهام به مجمع عمومی . مطلع ساختن بازرس شرکت از صدور اجازه انجام معامله و ...
سوم : اختیارات متفرقه هیات مدیره :
تعیین حق الزحمه مدیر عامل ، ترتیب اندوخته قانونی .
افزایش سرمایه شرکت در صورتی که مجمع عمومی فوق العاده به او اجازه دهد . اصلاح بند مربوط به اساسنامه پس از عملی ساختن افزایش سرمایه و اعلام مراتب به مرجع ثبت شرکت ها و آگهی آن برای اطلاع عموم ؛ درج آگهی دعوت از مجمع عمومی در روزنامه ، تصفیه امور شرکت سهامی ، اگر اساسنامه ترتیب دیگری مقرر نکرده باشد.
پایان ماموریت مدیران
پایان مدیریت مدیر یا مدیران ممکن است معلول اسباب مختلفی از جمله : انقضای مدت ماموریت مدیر ، مرگ ، استعفا ، عزل ، سلب شرایط و داشتن سمت مدیریت شرکت سهامی باشد.
چنان چه یک یا چند نفر از مدیران فوت نموده و یا استعفا نمایند ، و یا از آن ها سلب صلاحیت شود و تعداد اعضا هیات مدیره از حداقل مقرر در قانون کمتر گردد ، برابر اساسنامه ، اعضا علی البدل جانشین آن ها خواهند شد. در صورتی که اعضا علی البدل انتخاب نشده و یا کافی برای تصدی محل های خالی نباشند ، مدیران باقی مانده از مجمع عمومی عادی شرکت دعوت خواهند نمود تا اعضا هیات مدیره را تکمیل نمایند و هر گاه هیات مدیره حسب مورد از دعوت مجمع عمومی خودداری نماید ، هر ذی نفع می تواند از بازرس یا بازرسان شرکت بخواهد که به دعوت مجمع عمومی عادی برای انتخاب مدیری که سمت او بلاتصدی مانده ، اقدام کند . بازرس یا بازرسان مکلف به انجام چنین درخواستی می باشند.

• وظایف و اختیارات مدیر عامل

مدیر عامل شرکت ، در حدود اختیاراتی که توسط هیات مدیره به او تفویض شده، نماینده شرکت محسوب می شود و از طرف شرکت حق امضا دارد .بنابراین اگر هیات مدیره به مدیر عامل اجازه برای امضای معاملاتی فقط تا سقف 20 میلیون را داده باشد و او اقدام به امضای معامله ای به ارزش 30 میلیون نماید ، طرف معامله فقط تا سقف 20 میلیون را داده باشد و او اقدام به امضای معامله ای به ارزش 30 میلیون نماید ، طرف معامله بابت 10 میلیون اضافه نمی تواند به شرکت مراجعه کند و فقط حق رجوع به شخص مدیر عامل مقصر را دارد ؛ زیرا مدیر عامل چنین تعهدی را فراتر از اختیارات خود کرده است . در این خصوص باید توجه داشت که :
- با توجه به برتری مجمع عمومی بر هیات مدیره ، ممکن است مجمع عمومی میزان اختیارات مدیر عامل را تعیین کند.
- ممکن است حدود اختیارات مدیر عامل در اساسنامه پیش بینی شده باشد.
- اگر میزان اختیارات مدیر عامل در اساسنامه پیش بینی شده باشد، مجمع عمومی عادی یا هیات مدیره حق تغییر اختیارات مزبور را ندارد.
نظارت در تهیه و تسلیم به موقع اظهارنامه مالیاتی به حوزه مالیاتی مربوط از وظایف او است. صدور هر کارت شناسایی به نام مدیران و کارکنان واحدهای شرکت به مباشرت و مسئولیت مدیر عامل است.

مسئولیت مدیر عامل :

کلیه اعمال و اقدامات مدیر عامل شرکت ، در مقابل اشخاص ثالث نافذ و معتبر است و نمی توان به عذر عدم اجرای تشریفات مربوط به طرز انتخاب او اعمال و اقدامات مدیر را غیرمعتبر دانست.
مدیر عامل در مقابل شرکت و اشخاص ثالث نسبت به تخلف از مقررات قانونی یا اساسنامه شرکت و یا مصوبات مجامع عمومی و هیات مدیره ، منفرداَ و مشترکاَ با مدیران شرکت مسئول می باشد.
مدیر عامل شرکت حق ندارد هیچ گونه وام یا اعتبار از شرکت تحصیل نماید و شرکت نمی تواند دیون او را تضمین نماید . این گونه اعمال خود به خود باطل است.

عزل مدیر عامل :

هیات مدیره در هر موقع می تواند مدیر عامل را عزل کند. هر کس برخلاف ماده 111 لایحه قانونی اصلاح قانون تجارت ، به مدیریت عامل انتخاب شود ، یا پس از انتخاب ، مشمول ماده مذکور گردد ، دادگاه عمومی به تقاضای هر ذی نفع حکم عزل او را صادر خواهد کرد. چنین حکمی قطعی خواهد بود.