شرکت های خارجی همزمان با معرفی و فروش محصولات خود در کشور ایران تمایل دارند تا در راستای استفاده از فی المثل طرح صنعتی محصول مورد نظر ، حمایت های لازم نیز به عمل آید. در این مقاله بر اساس مقرراتی که اخیراً به تصویب رسیده اند، به حمایت های موجود در زمینه حق اختراع و طرح های صنعتی خواهیم پرداخت.

علاقه مندان جهت کسب اطلاعات بیشتر در این رابطه می توانند مقالات ذیل را نیز مطالعه نمایند :
- مقررات مربوط به ثبت نام های تجاری و نشانه های جغرافیایی توسط شرکت های خارجی
- زمینه های فعالیت برای شرکت های خارجی در ایران
- شروط فعالیت شرکت های خارجی در ایران

حق اختراع

حق اختراع حقی است که دولت به مخترع یا نماینده وی اعطا می نماید تا مالک حق اختراع مانع ایجاد یا استفاده دیگران در مدت زمان معین گردد. این حق در پی ثبت اختراع در مراکز دولتی مربوط در هر کشور به رسمیت شناخته خواهد شد. بنابراین شرکت خارجی در صورتی که مالک حق اختراع باشد، به طور قطع تمایل خواهد داشت تا در صورت فعالیت در کشور ایران حمایت های لازم را در این زمینه به عمل آورد. مضاف بر این که از آن جا که در مرحله اخذ مجوز سرمایه گذاری، سرمایه گذار خارجی با اثبات مالکیت نسبت به حق اختراع و در مدت زمان اعتبار آن می تواند این حق را به عنوان تمام یا بخشی از سرمایه خود به کشور ایران وارد نماید، لزوم آشنایی با مقررات ایران در این خصوص بیشتر احساس می شود. در زمینه ثبت داخلی اختراع، " قانون ثبت اختراعات ، طرح های صنعتی و علائم تجاری" مصوب 1386 تعیین تکلیف می نماید و نحوه ثبت بین المللی اختراع در "معاهده همکاری در ثبت اختراعات" معروف به پی . سی . تی . مقرر شده که در ذیل به هر یک از آن ها پرداخته می شود.

طبق تعریفی که قانونگذار از اختراع ارائه می دهد، اختراع نتیجه فکر فرد یا افرادی است که برای بار نخست فرآیند یا فرآورده ای خاص را ارائه کند و مشکلی را در یک حرفه ، فن ، فن آوری ، صنعت و مانند این ها حل نماید. البته هر اختراعی قابل ثبت نیست. قانونگذار با بر شمردن مواردی که به عنوان اختراع قابل ثبت و حمایت نمی باشد، اختراعی را قابل ثبت معرفی می نماید که حاوی ابتکار جدید و دارای کاربرد صنعتی باشد. ابتکار جدید عبارت است از آن چه که در فن یا صنعت قبلی موجود نبوده باشد و برای دارنده مهارت عادی در فن مزبور معلوم نباشد. علاوه بر این از نظر صنعتی اختراعی صنعتی محسوب می گردد که در رشته ای از صنعت قابل ساخت یا استفاده باشد. مراد از صنعت از نظر قانونگذار معنای گسترده آن می باشد که شامل مواردی نظیر صنایع دستی، کشاورزی ، ماهیگیری و خدمات نیز خواهد بود.

متقاضی ثبت اختراع می تواند همراه با اظهارنامه خود طی اعلامیه ای حق تقدم مقرر در کنوانسیون پاریس را نیز خواستار شود. برای پذیرش این درخواست ، اداره مالکیت صنعتی از متقاضی خواهد خواست تا ظرف مدت معینی رونوشت اظهارنامه ای را ارائه دهد که توسط مرجع ثبت اظهارنامه ای که مبنای حق تقدم است، گواهی گردیده باشد. پذیرش درخواست حق تقدم سبب خواهد شد تا وی از حمایت های مذکور در کنوانسیون پاریس برخوردار گردد.

کشور ایران در تاریخ 10 / 12/ 1337 به کنوانسیون معروف به پاریس در خصوص حمایت مالکیت صنعتی که از سوی بیشتر کشورهای جهان و کلیه اعضای اتحادیه اروپا پذیرفته شده و به اصلاحات به عمل آمده بعد از آن، در تاریخ 17 / 8 / 1377 ملحق گردیده است. بنابراین شخص خارجی اعم از حقیقی یا حقوقی می تواند در کلیه موارد از مزایا و حمایت های مندرج در این کنوانسیون بهره گیرد. زیرا مقررات عهدنامه های بین المللی پس از تصویب در مجلس شورای اسلامی به منزله حکم قانون می باشند. بنابراین مفاد کنوانسیون مزبور قانون داخلی ایران محسوب می شود و می تواند نسبت به مسایل مربوط به حق اختراع استفاده گردد که از جمله این مزایا حق تقدمی است که شخص خارجی برای تسلیم اظهارنامه در سایر کشورهای اتحادیه در مهلت مقرر از آن برخوردار می باشد. مهلت حق تقدم یاد شده برای ورقه های اختراع طبق این کنوانسیون 12 ماه خواهد بود.

طبق قانون ثبت اختراعات، طرح های صنعتی و علائم تجاری، چنان چه متقاضی از قبل به تسلیم اظهارنامه در خارج از کشور اقدام نموده باشد، باید بنا به درخواست اداره مالکیت صنعتی شماره و تاریخ اظهارنامه اختراعی که در خارج تسلیم کرده و عیناَ و ماهیتاَ به اختراع مزبور در اظهارنامه تسلیم شده به اداره مالکیت صنعتی مربوط می باشد را ارائه دهد و در صورت لزوم تصویر هر گونه نامه، گواهینامه و یا تصمیم نهایی که اداره مالکیت صنعتی درخواست نماید را نیز به این اداره تسلیم نماید.

طبق این قانون هر شخصی هر چند آن که محل اقامت یا مرکز اصلی تجارت وی در خارج از ایران باشد، می تواند به وسیله وکیل قانونی خود که مقیم و شاغل در ایران است، اقدام های لازم را در این اداره انجام دهد. بنابراین شرکت های خارجی برای اقدام در این زمینه، نیازی به استقرار در کشور ایران نخواهند داشت.

با توجه به طولانی بودن بررسی تشریفات ثبت اختراع در کشور ایران، حمایت های ناشی از گواهینامه اختراع، نحوه ابطال گواهینامه اختراع و مسایل دیگر که نسبت به کلیه اشخاص اعم از داخلی و خارجی یکسان می باشد ، تنها به بیان این مطلب بسنده می شود که در ایران اعتبار گواهینامه اختراع 20 سال از تاریخ تسلیم اظهارنامه اختراع می باشد. البته به شرط آن که پس از گذشت یک سال از تاریخ تسلیم اظهارنامه و قبل از شروع هر سال، مبلغ تعیین شده در آیین نامه توسط متقاضی به اداره مالکیت صنعتی پرداخت گردد، در غیر این صورت گواهینامه اختراع فاقد اعتبار خواهد بود.

طبق آمار اداره مالکیت صنعتی در سال 1381 : 196 مورد در سال 1382 : 349 مورد در سال 1383 : 228 مورد در سال 1384 : 308 مورد در سال 1385 : 439 مورد و در سال 1386 : 568 مورد ثبت اختراع از سوی اشخاص خارجی در این اداره انجام گردیده است.

شرایط ثبت بین المللی اختراع را معاهده همکاری در ثبت اختراعات فراهم آورده که در حال حاضر به امضای بیشتر کشورهای جهان رسیده است. تشریفات الحاق کشور ایران به این معاهده با پیگیری سازمان ثبت اسناد و املاک کشور در دستور کار مجلس شورای تسلامی قرار گرفت و خوشبختانه در 24 / 7 / 1386 قانون الحاق دولت ج. ا. ا به معاهده همکاری در ثبت اختراعات به تصویب مجلس رسید.

این معاهده نه تنها ثبت بین المللی اختراعات را از سوی اشخاص داخلی امکان پذیر می سازد، بلکه ترتیب مراحل حمایتی آن برای اشخاص خارجی بدین شکل خواهد بود که شخص خارجی متقاضی درخواست ثبت می تواند درخواست خود را در کشور خود مبنی بر حمایت از اختراعش در کشور ایران ارائه دهد. معاهده همکاری در ثبت اختراعات که توسط سازمان جهانی مالکیت معنوی اداره می شود، ترتیبات لازم جهت تشکیل پرونده را به عمل می آورد و کشور ایران در خصوص حمایت از حق اختراع و ثبت آن در داخل مرزهای خود تصمیم می گیرد. اعتبار چنین درخواستی به اندازه اعتبار درخواست های ملی در کشور ایران خواهد بود.

طرح های صنعتی

با وجود آن که این طرح ها در گذشته به موجب مقررات ملی حمایت نمی شدند، اما قانون ثبت اختراعات ، طرح های صنعتی و علائم تجاری مصوب 1386 به عنوان یک قانون داخلی برای نخستین بار طرح های مزبور را مورد حمایت قرار داده است. البته طبق این کنوانسیون پاریس مقرر شده است که طرح های صنعتی باید در هر یک از کشورهای عضو اتحادیه حمایت گردد، لذا حتی قبل از تصویب قانون مزبور نیز این طرح ها در ایران حمایت می شد.

در این قانون هر گونه ترکیب خطوط یا رنگ ها و هر گونه شکل سه بعدی با خطوط، رنگ ها و یا بدون آن به گونه ای که ترکیب یا شکل یک فرآورده صنعتی یا محصولی از صنایع دستی را تغییر دهد، طرح صنعتی می باشد. اما تنها دسترسی به یک نتیجه فنی بدون تغییر ظاهری به عنوان یک طرح صنعتی مشمول حمایت از قانون مزبور نخواهد بود، بلکه طرح صنعتی در صورتی قابل ثبت می باشد که جدید یا اصیل باشد.

در طرح صنعتی نیز متقاضی ثبت می تواند همچون متقاضی ثبت اختراع همراه با اظهارنامه خود حق تقدم مقرر در کنوانسیون پاریس را درخواست نماید و همچنین در صورتی که اقامت یا مرکز اصلی تجارت وی در خارج از ایران است، از نماینده مقیم و شاغل در ایران استفاده نماید.

مدت اعتبار طرح صنعتی 5 سال از تاریخ تسلیم اظهارنامه ثبت می باشد که این مدت برای دو دوره 5 ساله متوالی دیگر قابل تمدید می باشد. البته منوط به آن که هزینه آن پرداخت گردد.