اتحادیه تعاونی، اتحادیه ای است که برای تأمین تمام یا قسمتی از مقاصدی که قانون برای او تعیین می کند با عضویت تعاونی هایی که دارای موضوع فعالیت واحد بوده و در قلمرو جغرافیایی آن قرار دارند، تشکیل می شود. 

اتحادیه های تعاونی روستایی یا کشاورزی در سطح شهرستان، استان و کشور تشکیل می شوند. در مورد اتحادیه تعاونی کشاورزی موضوع های متعددی قابل بررسی است. از جمله موضوع و حدود عملیات، ترکیب اعضا، اساسنامه و نحوه تشکیل اتحادیه که در این مقاله به آن ها اشاره می شود. شایان ذکر است خوانندگان محترم جهت کسب اطلاعات بیشتر در این رابطه می توانند به مقالات ذیل نیز مراجعه نمایند : 

- روند ثبت اتحادیه های تعاونی روستایی و کشاورزی در مرجع ثبت شرکت ها

- راهنمای گام به گام تشکیل و ثبت شرکت تعاونی

- مجوز ثبت شرکت تعاونی

موضوع و حدود عملیات اتحادیه های تعاونی

موضوع و حدود عملیات اتحادیه های تعاونی روستایی یا کشاورزی که در نمونه اساسنامه آن ها قید شده است، هر کدام در رابطه با مطالب و مسائل مربوط به خود، شامل امور متعدد و گوناگون می شود؛ برای نمونه ، ذیلاَ موضوع و حدود عملیات اتحادیه تعاونی روستایی شهرستان و استان را طبق نمونه اساسنامه آن ها، تحت چند عنوان مرتب کرده و به اختصار بیان می کنیم :

ساخت و تولید : ساخت و تولید یا خرید و تهیه و آماده نمودن هر نوع مواد، کالا ، لوازم و ماشین آلات مورد نیاز حرفه ای یا غیرحرفه ای مورد نیاز عضو و اعضای آن از بازارهای داخلی و خارجی و توزیع و فروش آن ها به اعضا ؛

ایجاد سردخانه های ثابت و سیار و تهیه هر نوع تاسیسات لازم برای حفظ و نگهداری محصولات تولیدی عضو و اعضای آن ها ؛

ایجاد تعمیرگاه های ثابت و سیار، برای وسایل و لوازم و ماشین آلات حرفه ای عضو یا مورد نیاز اعضای آن ؛

ایجاد کارخانجات صنایع تبدیلی و کارگاه های صنایع دستی و روستایی، مجتمع های دامدادری، زنبورداری، پرورش کرم ابریشم و آبزیان ،

احداث ساختمان دفتر کار، انبار ، فروشگاه و هر نوع تاسیسات دیگر مورد نیاز خود و اعضا. 

انجام خدمات : انجام خدمات عمومی، برای عضو و اعضای آن ، مانند حمل و نقل ، تهیه مسکن ، تامین آب مشروب و آب مصارف زراعی ، تهیه و نگهداری کانال های آب رسانی، زهکشی، پیش بینی وسایل بهداشتی و بهداری و آموزشی ، تاسیس مرکز توزیع نیروی برق و گازرسانی ، ایجاد شبکه تلفن ، تلقیح مصنوعی دام ها ، مبارزه با امراض و آفات نباتی و حیوانی، تهیه خوراک دام و طیور ؛

بازاریابی ، حق العمل کاری ، تهیه میدان یا بازار برای محصولات تولیدی اعضا. تبلیغ و تاسیس نمایشگاه ها و اقدامات مشابه به منظور معرفی و بازاریابی محصولات تولیدی عضو و اعضای آن ،

احیا و همچنین بهره برداری از اراضی کشاورزی ، در حوزه عملیات اعضا ،

انجام خدمات فنی و مشورتی ، به منظور تهیه و اجرای طرح های تولیدی مورد نیاز عضو و اعضای آن ،

جمع آوری ، طبقه بندی، بسته بندی ، نگاهداری ، تبدیل ، حمل و نقل و خرید و فروش محصولات تولیدی کشاورزان ، دامداران ، دامپروران ، پرورش دهندگان زنبور عسل ، کرم ابریشم ، ماهی ، طیور ، صاحبان صنایع دستی حوزه عمل خود از طریق اعضا یا به طور مستقیم . 

تهیه لوازم : تهیه ماشین آلات کشاورزی ، وسایل و لوازم صنایع دستی و روستایی، برای استفاده مشترک اعضا ، تهیه بذور مختلف ، نهال ، نشا ، کود ، سموم ، دفع آفات و داروهای دامی برای اعضا . 

انجام امور دیگر . پرداخت وام یا اختصاص اعتبار به اعضا یا تضمین آن ، تضمین عقود قانونی اعضا و همچنین تهیه منابع مالی، تکمیلی برای آن ها از طریق تحصیل اعتبار و استقراض از بانک ها و سایر موسسات مالی . فراهم نمودن وسایل تحصیل اعتبار و استقراض از بانک ها و سایر موسسات مالی. فراهم نمودن وسایل توسعه و ترویج تعاون و آموزش حرفه ای و جمع آوری اطلاعات مورد لزوم در این زمینه و انجام تبلیغات و انتشارات لازم ، راهنمایی و کمک به اعضا، در امور اداری ، سازمانی و مدیریت امور فنی و انجام خدمات مختلف از قبیل چاپ و تهیه دفاتر و اوراق و فرم های چاپی مشترک، ایجاد هماهنگی بین اعضا، توصیه برای نوع کشت و میزان تولید انواع محصولات و فرآورده ها به اعضا، پس از بررسی و در نظر گرفتن بازار مصرف . 

اتحادیه می تواند با تصویب مجمع عمومی عادی ، سهام سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران را خریداری کند و در سایر شرکت ها و اتحادیه های تعاونی تولیدی روستایی و کشاورزی و موسسات تولیدی، با موافقت سازمان مرکزی تعاون روستایی مذکور، سرمایه گذاری نماید. 

اتحادیه می تواند به منظور پیشرفت فعالیت های بازرگانی و اقتصادی خود، مراجعات و نمایندگی اشخاص حقیقی و حقوقی را قبول کند یا به اشخاص مذکور، نمایندگی بدهد. 

اتحادیه می تواند عملیات بازرگانی خود را برای ساکنان غیرعضو حوزه عمل شرکت های تعاونی روستایی نیز انجام دهد. ترتیب این نوع عملیات، در آیین نامه مربوط به نحوه معاملات ، پیش بینی خواهد شد. 

ترکیب اعضا اتحادیه های تعاونی

اتحادیه های تعاونی روستایی در سطح شهرستان ، استان و کشور تشکیل می شوند. 

به بیان نمونه اساسنامه ها، اتحادیه تعاونی روستایی یا کشاورزی شهرستان ، به ترتیب با عضویت شرکت های تعاونی روستایی یا کشاورزی واقع در شهرستان مربوط، و اتحادیه های تعاونی روستایی یا کشاورزی استان، به ترتیب با عضویت اتحادیه های تعاونی روستایی یا کشاورزی واقع در شهرستان های استان مربوط و بالاخره اتحادیه های تعاونی روستایی یا کشاورزی مرکزی یا کشوری، با عضویت اتحادیه های تعاونی روستایی یا کشاورزی واقع در استان های کشور تشکیل می شوند. اتحادیه های تعاونی زنان روستایی استان های کشور، می توانند در اتحادیه مرکزی تعاونی روستایی عضو شوند. 

یادآوری می شود که به قرار اطلاع، اتحادیه های تعاونی کشاورزی تاکنون در سطح شهرستان ها تشکیل نشده و شرکت های تعاونی کشاورزی شهرستان ، به عضویت اتحادیه تعاونی کشاورزی استان پذیرفته شده اند. علت این امر ظاهراَ این است که در غالب شهرستان ها، تعداد شرکت های تعاونی کشاورزی کمتر از حداقل تعداد عضو لازم ( یعنی 7 عضو ) برای تشکیل اتحادیه تعاونی کشاورزی شهرستان بوده است و از طرفی آن ها طالب عضویت در اتحادیه بوده اند و لذا در عدم امکان تشکیل اتحادیه تعاونی شهرستان، اقدام به پذیرفتن آن ها به اتحادیه تعاونی استان شده است. 

• اساسنامه 

اتحادیه باید دارای اساسنامه باشد. اساسنامه حاوی مقررات و مطالبی است که مبین نوع اتحادیه و اختیارات و وظایف مجامع عمومی، مدیران ، بازرسان و مقررات مربوط به امور مالی و غیره است. اساسنامه برای انواع اتحادیه ها، به عنوان " نمونه اساسنامه " آماده شده است و موسسین باید آن را تهیه و تکمیل کنند. 

اساسنامه اتحادیه تعاونی، باید از جمله شامل نکات ذیل باشد : نام ، مدت ، موضوع مرکز اصلی ، حدود عملیات اتحادیه، شرایط عضویت ، شرایط خروج از عضویت ، مقدار سرمایه ، تعداد سهام . مبلغ اسمی و نوع آن ها ، مقررات راجع به مجامع عمومی ، هیات مدیره ، بازرسان ، مقررات مالی، مقررات راجع به تغییر سرمایه، موارد انحلال ، طرز تصفیه پس از انحلال، مقررات راجع به ادغام و سرمایه گذاری در موسسات و غیره . 

• تشکیل اتحادیه 

اتحادیه تعاونی، طبق تصمیم " مجمع عمومی موسس " تشکیل می گردد. تعاونی هایی که می خواهند اتحادیه تشکیل دهند نمایندگانی را برای تهیه مقدامات این امر تعیین می کنند. نمایندگان مزبور به عنوان موسسان یا هیئت مؤسس به وزارت جعاد کشاورزی ( سازمان تعاون روستایی محل ) مراجعه می کنند و پس از جلب نظر موافق آن سازمان ، امور مقدماتی لازم را ، از قبیل تهیه نمونه اساسنامه ، افتتاح حساب جاری در یکی از بانک ها به نام اتحادیه تعاونی در شرف تاسیس، احراز وجود شرایط لازم در داوطلبان عضویت، قبول درخواست کتبی عضویت از آن ها و تشکیل پرونده برای هر یک از آنان که حاوی اطلاعات ضروری درباره آن ها باشد، تشکیل جلسه یا جلساتی با نمایندگان داوطلبان عضویت، جهت بحث و تبادل نظر در مورد اساسنامه اتحادیه و تکمیل آن، انجام می دهند. 

موسسان یا هیات موسس باید اقداماتی را جهت تشکیل " مجمع عمومی موسس" به عمل آورند که ضرورتاَ عبارت خواهد بود از تنظیم و تهیه دعوتنامه با قید دستور جلسه مجمع عمومی مزبور در آن، و بالاخره دعوت مجمع که مستلزم تهیه و تدارک محل و وسایل لازم برای برگزاری مجمع مزبور و تشکیل جلسه یا جلسات آن است. 

اتحادیه تعاونی، طبق تصمیم " مجمع عمومی موسس " تشکیل می گردد. مجمع عمومی موسس به دعوت موسسان یا هیات موسس تشکیل می شود. انجام دعوت، از طریق ارسال آگهی دعوت به هر یک از تعاونی های داوطلب که درخواست عضویت آن ها به وسیله موسسان یا هیات موسس پذیرفته شده است یا از طریق انتشار آگهی مزبور در جراید کثیرالانتشار محلی صورت می گیرد. دعوتنامه علاوه بر مطالب لازم ، باید حاوی دستور جلسه باشد. 

دستور جلسه عبارت خواهد بود از : استماع و تصویب گزارش موسسان یا هیات موسس، طرح و بررسی اساسنامه و تصویب آن، انتخاب اعضای اصلی و علی البدل اولین هیات مدیره، طبق اساسنامه مصوب، انتخاب بازرس یا بازرسان اعم از اصلی و علی البدل طبق اساسنامه مصوب، دادن ماموریت ثبت اتحادیه، به اولین هیات مدیره منتخب . 

هر یک از تعاونی ها، نماینده یا نمایندگانی برای شرکت در جلسه مجمع عمومی موسس معرفی می کنند. مجمع با حضور نمایندگان مزبور تشکیل می شود. 

در مجمع عمومی موسس، پس از رسمیت یافتن جلسه، ابتدا به انتخاب یک رئیس و یک نایب رئیس و یک منشی و سه نفر ناظر اقدام می شود. سپس بعد از استماع گزارش موسسان یا هیات موسس و تصویب آن، اساسنامه اتحادیه مطرح و با رأی اکثریت داوطلبان عضویتی که نمایندگان آن ها در جلسه حضور دارند، به تصویب می رسد و پس از تصویب شدن اساسنامه، اولین هیات مدیره و بازرس یا بازرسان،اعم از اعضای اصلی و علی البدل، طبق مقررات اساسنامه مصوب، انتخاب می گردد و ماموریت به ثبت دادن اتحادیه، به هیات مدیره ای که قبولی خود را کتباَ اعلام کرده باشند، داده می شود. 

اعضای اولین هیات مدیره و نیز اولین بازرس یا بازرسان، اعم از اصلی و علی البدل، از بین تعاونی های داوطلب عضویت در اتحادیه که برای عضویت در هیات مدیره یا داشتن سمت بازرسی، نامزد شده اند، انتخاب می شوند. 

تعاونی هایی که انتخاب می شوند، باید قبولی خود را کتباَ اعلام دارند. علاوه بر آن ، هر تعاونی که به عضویت هیات مدیره انتخاب می شود، باید یک " شخص حقیقی " از اعضا ( اشخاص حقیقی ) زیر مجموعه خود را، برای حضور در هیات مدیره و انجام وظایف مربوط معرفی کند. ایضاَ هر تعاونی که به عنوان بازرس انتخاب می شود باید یک " شخص حقیقی " از اعضا ( اشخاص حقیقی ) زیر مجموعه خود را برای حضور در اتحادیه و انجام وظایف بازرسی معرفی نماید. در بعضی نمونه اساسنامه ها، قید شده است که شخصی که برای انجام وظایف بازرسی معرفی می شود، بهتر است با امور حسابداری یا مالی، آشنایی داشته باشد. 

توضیحاَ اضافه می شود که مثلاَ داوطلبان عضویت در اتحادیه تعاونی روستایی هر شهرستان را، شرکت های تعاونی روستایی واقع در آن شهرستان و داوطلبان عضویت در اتحادیه تعاونی روستایی هر استان را، اتحادیه های تعاونی روستایی واقع در آن استان تشکیل می دهند. داوطلبان عضویت در اتحادیه مرکزی تعاونی روستایی یا کشاورزی، از اتحادیه های تعاونی روستایی یا کشاورزی واقع در استان های کشور تشکیل می شود. بنابراین مثلاَ باید گفت که " شخص حقیقی " مزبور در اتحادیه روستایی شهرستان، از بین اشخاص حقیقی عضو شرکت های تعاونی روستایی داوطلب عضویت در اتحادیه مذکور شهرستان و در اتحادیه های تعاونی روستایی شهرستان، از بین اشخاص حقیقی عضو شرکت های تعاونی روستایی داوطلب عضویت در اتحادیه مذکور شهرستان و در اتحادیه های تعاونی روستایی یا کشاورزی استان یا مرکزی، از بین اشخاص حقیقی عضو شرکت های تعاونی روستایی یا کشاورزی عضو اتحادیه های داوطلب عضویت در اتحادیه مذکور استان یا مرکزی، معرفی خواهد شد.