انتخاب و عزل بازرسان
بازرسان رکن دیگری از ارکان سه گانه شرکت تعاونی اند. تعداد بازرسان را که ممکن است یک نفر یا بیشتر باشد ، اساسنامه تعیین می کند. بازرس یا بازرسان برای مدت یک سال مالی انتخاب می شوند و انتخاب مجدد آنان بلامانع است. مجمع عمومی عادی بازرس یا بازرسان را انتخاب می کند ، ولی اولین بازرس یا بازرسان را مجمعی که با حضور داوطلبان عضویت در بدو تاسیس شرکت تعاونی تحت عنوان " اولین مجمع عمومی عادی " تشکیل می شود ، انتخاب می کند . علاوه بر اشخاص حقیقی ، اشخاص حقوقی نیز می توانند به سمت بازرسی انتخاب شوند ، همچنین هیئت بازرسی اتحادیه ها نیز می تواند به تقاضای مجمع عمومی شرکت تعاونی عضو واتحادیه و با تصویب مجمع عمومی اتحادیه ، وظایف بازرسی آن شرکت را انجام دهد. در قانون و نمونه اساسنامه به لزوم انتخاب بازرسان از بین اعضای شرکت تعاونی اشاره نشده است ؛ بنابراین بازرس یا بازرسان را می توان از بین اعضا یا خارج از آن ها انتخاب کرد.
ماده 38 قانون بخش تعاونی شرایطی را برای اعضای هیئت مدیره ، مدیر عامل و بازرسان تعاونی ها لازم مقرر می دارد. این شرایط که می توان آن ها را به ایجابی و سلبی تقسیم کرد ، از این قرارند :
الف ) شرایط ایجابی
1. داشتن تابعیت ایران ؛
2. ایمان و تعهد عملی به اسلام ( در تعاونی های متشکل از اقلیت های دینی شناخته شده در قانون اساسی ، تعهد عملی به دین خود ) ؛
3. داشتن اطلاعات یا تجربه لازم برای عمل به وظایف ، متناسب با تعاونی مربوط ؛
ب) شرایط سلبی
1. عدم ممنوعیت قانونی و عدم حجر ؛
2. عدم عضویت در گروه های محارب؛
3. عدم سابقه محکومیت به ارتکاب جرایم بر ضد امنیت و جعل اسناد ؛
4. عدم سابقه محکومیت به سبب ارتشا ، اختلاس ، کلاهبرداری ، خیانت در امانت ، تدلیس، تصرف غیر قانونی در اموال دولتی و ورشکستگی به تقصیر
شرکت تعاونی علاوه بر بازرس یا بازرسان اصلی ، بازرس یا بازرسان علی البدل نیز دارد. در این باره بیان صریحی در قانون و نمونه اساسنامه وجود ندارد ، ولی این مطلب از تبصره یک ماده 40 قانون بخش تعاونی که هیئت مدیره را مکلف می کند در فقدان بازرس اصلی از بازرس یا بازرسان علی البدل دعوت کند ، مستفاد می شود.
به موجب تبصره مذکور در صورت فوت یا ممنوعیت قانونی یا استعفای بازرس یا بازرسان اصلی هیئت مدیره مکلف است ظرف ده روز بازرس یا بازرسان علی البدل را – به ترتیب دارندگان آرای بیشتر – برای بقیه مدت دعوت کند تا به جانشینی آن ها و به عنوان بازرس اصلی وظایف مربوط را بر عهده بگیرند.
بازرسان با رای کتبی ( با ورقه ) و با اکثریت نسبی انتخاب می شوند. حائزان اکثریت بعد از بازرس یا بازرسان اصلی ، به ترتیب آرای بیشتر ، بازرس علی البدل شناخته می شوند. نمونه اساسنامه می گوید : تعداد بازرسان اصلی باید عدد فرد ، مثلاَ یک یا سه نفر باشد.
در مورد عزل بازرسان ، قانون بخش تعاونی ساکت است و در دیگر مقررات و نمونه اساسنامه نیز در این باره بیانی دیده نمی شود . می توان گفت همان طور که انتخاب بازرسان بر عهده مجمع عمومی عادی است ، عزل بازرسان نیز بر عهده آن خواهد بود ؛ ولی لازم است مجمع به جای بازرس یا بازرسان عزل شده بازرس یا بازرسان دیگری را انتخاب کند.
درباره مرجع قبول استعفای بازرس ، قانون بخش تعاونی و نیز نمونه اساسنامه بیانی ندارد ، ولی می توان گفت قبول استعفای بازرس یا بازرسان نیز بر عهده مجمع عمومی عادی است که ضمن قبول استعفا بازرس یا بازرسان جدید را نیز انتخاب می کند. ممکن است مدت ماموریت بازرس یا بازرسان مقتضی شود در حالی که هنوز بازرس یا بازرسان جدید انتخاب نشده باشند ، در قانون بخش تعاونی مقرراتی در خصوص اینکه بازرس یا بازرسان قبلی تا انتخاب جانشین باید به انجام وظایف بازرسی ادامه دهند وجود ندارد ؛ اما نمونه اساسنامه می گوید تا زمانی که بازرس یا بازرسان جدید انتخاب نشده و سمت بازرسی را قبول نکرده باشند ، بازرس یا بازرسان قبلی کماکان مسئولیت بازرسی را به عهده خواهند داشت.
به تجویز تبصره 2 ماده 40 قانون بخش تعاونی ، بازرس حق الزحمه و پاداش دریافت می کند. حق الزحمه و پاداش بازرس یا بازرسان با تصویب مجمع عمومی عادی تعیین می شود. به نظر می رسد که این پاداش غیر از پاداش مقرر در بند 4 ماده 25 قانون بخش تعاونی باشد ، زیرا پاداش اولی را قانون اختصاصاَ برای بازرس مقرر کرده است ؛ ولی پاداش اخیر درصدی از سود خالص سالانه شرکت تعاونی است که با تصویب مجمع عمومی عادی ، برای پاداش اعضا ، کارکنان ، مدیران و بازرسان تخصیص داده می شود.

• وظایف و اختیارات بازرسان

بازرسان شرکت های تعاونی وظایف و اختیاراتی به شرح ذیل دارند :
الف) نظارت مستمر بر نحوه اداره امور شرکت تعاونی و عملیات و معاملات انجام شده از نظر انطباق آن ها با قوانین و اساسنامه و دستورالعمل های مربوط ؛
ب) رسیدگی به حساب ها ، دفاتر ، اسناد ، صورت های مالی از قبیل ترازنامه و حساب های عملکرد و سود و زیان ، بودجه پیشنهادی و گزارش های مالی هیئت مدیره به مجمع عمومی ، بازرس ، در صورت لزوم می تواند برای رسیدگی به حساب ها ، دفاتر ، اسناد و صورت های مالی از کارشناس استفاده کند ؛ در این صورت پرداخت هزینه کارشناس با تصویب مجمع عادی بر عهده شرکت تعاونی خواهد بود. همچنین بازرس می توانند به دارایی نقدی ، برگ های بهادار و موجودی کالا ، شخصاَ یا با استفاده از کارشناس – در صورت تصویب مجمع عمومی عادی – رسیدگی کنند.
ج) رسیدگی به شکایات اعضا و ارائه گزارش به مجمع عمومی و مراجع ذی ربط ؛
د ) تذکر تخلفات موجود در نحوه اداره امور شرکت تعاونی به هیئت مدیره و مدیر عامل به شکل کتبی و تقاضای رفع نقص یا نقایص؛
ه) نظارت بر انجام حسابرسی و رسیدگی به گزارش های حسابرسی و گزارش نتیجه رسیدگی به مجمع عمومی شرکت و مراجع ذی ربط .
به موجب قانون بخش تعاونی ، در صورتی که هر یک از بازرسان تشخیص دهد که هیئت مدیره یا مدیر عامل در اجرای وظایف خود مرتکب تخلفی شده است و به تذکرات بازرسان توجه نمی کند ، مکلف است برای ارائه گزارش خود به مجمع عمومی ، از هیات مدیره برگزاری مجمع عمومی فوق العاده را تقاضا کند. اگر هیئت مدیره ظرف مدت یک ماه از تاریخ دریافت درخواست تشکیل مجمع عمومی فوق العاده از بازرس ، برای دعوت به برگزاری مجمع اقدام نکند ، بازرس می تواند با اطلاع وزارت تعاون ، برای دعوت و برگزاری مجمع عمومی فوق العاده اقدام کند.
چنان که ملاحظه می شود ، قانون بخش تعاونی در این حالت رسیدگی به تخلفات هیئت مدیره و مدیر عامل را بر عهده مجمع عمومی فوق العاده می گذارد و آن را به اموری که ماده 35 در صلاحیت مجمع عمومی فوق العاده مذکور مقرر کرده است ، اضافه می کند.
در دیگر موارد نیز در صورت لزوم ، هر یک از بازرسان می تواند تشکیل مجمع عمومی عادی یا فوق العاده را از هیئت مدیره درخواست کند. در این موارد هر گاه ظرف یک ماه بعد از درخواست ، هیئت مدیره برای تشکیل مجمع عمومی عادی یا فوق العاده اقدام نکند ، وزارت تعاون راساَ مجمع عمومی را برگزار خواهد کرد.

• ممنوعیت های بازرسان

بازرسان شرکت های تعاونی مشمول ممنوعیت هایی به شرح زیرند :
- بازرسان حق دخالت مستقیم در اداره امور تعاونی را ندارند ، ولی می توانند بدون حق رای در جلسات هیئت مدیره شرکت کنند و درباره مسائل جاری تعاونی اظهار نظر کنند.
- بازرسان نمی توانند سمت بازرسی یا مدیریت عامل یا عضویت هیئت مدیره شرکت تعاونی دیگری با موضوع و فعالیت مشابه را قبول کنند ؛ به عبارت دیگر داشتن سمت بازرسی با بازرسی ، مدیریت عاملی و عضویت هیئت مدیره شرکت تعاونی مشابه مانعه الجمع است .
- معاملات بازرسان با شرکت تعاونی که در آن سمت بازرسی دارند ، تابع مقررات و ضوابطی است که مجمع عمومی عادی در چهارچوب دستورالعمل وزارت تعاون تصویب می کند.

• مسئولیت بازرسان

هر گاه بازرسان در عمل به وظایف و استفاده از اختیارات خود تخلف کنند و از این راه ضرری به شرکت تعاونی برسد ، ملزم به جبران آن خواهند بود و اگر اقدام آنان با سوء نیت بوده باشد ، علاوه بر مسئولیت مدنی ، مسئولیت کیفری نیز متوجه آن ها خواهد شد.

• هیئت بازرسی اتحادیه تعاونی و بازرسی شرکت های تعاونی

به موجب تبصره ماده 50 قانون بخش تعاونی " هیئت بازرسی اتحادیه های تعاونی می تواند بنا به تقاضای مجمع عمومی تعاونی های عضو و تصویب مجمع عمومی اتحادیه ، وظایف بازرسی تعاونی های عضو را نیز انجام دهد " ؛ بدین ترتیب ، شرکت تعاونی می تواند به جای انتخاب بازرس یا بازرسان وظایف بازرسی را به هیئت بازرسی اتحادیه مربوط بسپارد. برای این کار لازم است بنا به درخواست مجمع عمومی عادی شرکت تعاونی ، موضوع به تصویب مجمع عمومی عادی اتحادیه برسد. هیئت بازرسی اتحادیه تعاونی از سه نفر عضو اصلی و یک نفر عضو علی البدل تشکیل می شود که مجمع عمومی عادی اتحادیه تعاونی آن ها را برای مدت یک سال مالی انتخاب می کند .

• نحوه اعمال نظارت و بازرسی

ممکن است این سوال پیش آید که هر گاه در یک شرکت تعاونی تعداد بازرسان بیش از یک نفر باشد آیا هر بازرس می تواند مستقلاَ و به تنهایی برای اعمال بازرسی و اجرای وظایفش تصمیم گیری و عمل کند یا این کار باید بر اساس رای اکثریت بازرسان صورت گیرد ؟ در پاسخ می توان گفت : هر گاه تعداد بازرسان شرکت تعاونی بیش از یک نفر باشد ، هر یک از آن ها به تنهایی و یا اکثریت آن ها با هم در اعمال اختیارات و عمل به وظایفی که بر عهده دارند صاحب اختیارند ؛ بنابراین پیداست در مواردی که به صورت انفرادی اقدام شود بروز اختلاف نظر و انجام اقدامات غیر هماهنگ محتمل است . در این باره نمونه اساسنامه پس از بیان اینکه بازرس یا بازرسان موظف اند گزارش جامعی از وضعیت شرکت تعاونی به مجمع عمومی عادی سالیانه تسلیم کنند ، اضافه می کند در صورتی که تعاونی بازرسان متعدد داشته باشد ، هر یک می تواند به تنهایی به وظایف خود عمل کند ، لیکن کلیه بازرسان باید گزارش واحدی تهیه کنند و در صورت بروز اختلاف نظر ، موارد اختلاف را با ذکر دلیل در گزارش قید کنند.

• بازرسان و رسیدگی به شکایات

به موجب بند 3 ماده 41 قانون بخش تعاونی ، یکی از وظایف بازرسان شرکت تعاونی رسیدگی به شکایات اعضای شرکت است. در این باره " دستورالعمل رسیدگی به شکایات " مورخ 1337 ، مطالبی به شرح ذیل ارائه می دهد :
- رسیدگی به شکایات اعضا ، بدواَ در صلاحیت بازرسان تعاونی است و در مرحله بعدی با التفات به ماده 66 قانون بخش تعاونی ، وزارت تعاون ( اداره کل تعاون ) این صلاحیت را داراست ؛ ولی در هر حال حق مراجعه مستقیم به مراجع قضایی ، برای شاکی محفوظ است . در صورت ارائه شکایت به اداره کل تعاون مبنی بر ادعای تخلف هیئت مدیره یا مدیر عامل از قانون و مقررات ، اداره کل تعاون باید تصویر شکوائیه را به همراه ذکر کتبی مفاد قانون و مقررات مرتبط با موضوع شکایت ، حداکثر ظرف دو روز برای بازرسان آن تعاونی به منظور رسیدگی و ارائه گزارش ارسال و درخواست اعلام نظر کند ؛ همچنین باید هم زمان رونوشت دیگری از نامه ، به منظور مراجعه و ارائه دلایل و مستندات ، برای شاکی ، فرستاده شود. چریان اقدامات بعدی ، حسب مورد به طرق ذیل خواهد بود :
- در صورتی که بر پایه تحقیقات و بررسی های به عمل آمده ، بازرسان مفاد شکوائیه را وارد تشخیص دهند ، موضوع را کتباَ و به طور مستدل و مستند ، به منظور قبول خواسته شاکی ، به هیئت مدیره شرکت تعاونی اعلام می کنند و رونوشت آن را برای شاکی و نیز اداره کل مربوط می فرستد. با قبول و تامین خواسته شاکی ، رسیدگی به شکایت خاتمه یافته محسوب می شود.
- هر گاه هیات مدیره نظر بازرسان را در مورد شکوائیه خلاف مقررات و ضوابط قانونی تشخیص دهد ، باید حداکثر ظرف هفت روز از تاریخ دریافت نظر بازرسان ، نظر خود را به همراه گزارش بازرسان به اداره کل تعاون ارسال کند. اداره مذکور ظرف حداکثر ده روز به موضوع رسیدگی و نظر خود را دایر بر انطباق یا عدم انطباق نتیجه بررسی شکوائیه با مقررات و ضوابط قانونی ، به هیئت مدیره ، بازرسان ، شاکی و مرجع پیگیری شکایت اعلام می کند.
- چنانچه تحقیق و بررسی بازرسان و اعلام نظر هیئت مدیره ، هر دو مشخص کند که شاکی محق نیست ، بازرسان مراتب را با ذکر دلایل و مستندات قانونی به اداره کل و شاکی اعلام می کنند. اداره مذکور ظرف ده روز موضوع را بررسی و در صورتی که پاسخ قانع کننده به نظر برسد ، نتیجه رسیدگی را به شاکی و ارجاع کننده اعلام می کند.
- هر گاه دفتر حسابرسی و رسیدگی به شکایات از موضوع مطلع بوده و پاسخ اداره کل تعاون به آن دفتر در خصوص رد ادعای شاکی ، از نظر وی قانع کننده نباشد ، خود دفتر مستقیماَ مراتب را بررسی و نتیجه را به شاکی و اداره کل تعاون اعلام می کند.
- در صورتی که بررسی های صورت گرفته شاکی را محق نشان دهند ، ولی احقاق حق وی از طریق مدیران تعاونی ، بازرسان و مجمع عمومی میسر نباشد ، شاکی می تواند با استناد به اظهار نظر اداره کل تعاون ، موضوع را از طریق دادگاه پیگیری کند و اداره کل تعاون مکلف است در حدود امکانات با وی همکاری کند .
- هر گاه علیه هر یک از بازرسان شکایتی مطرح شود ، اداره کل تعاون راساَ رسیدگی خواهد کرد . ( ماده 8 )
در صورت نیاز به هر گونه مشاوره ،با ما تماس حاصل نمایید.
مفتخریم که راهنمای شما در امور حقوقیتان باشیم.

• شماره تماس:42143-021
• آدرس:تهران،خیابان ولیعصر،تقاطع نیایش،بلوار اسفندیار،پلاک 90