سرمایه در شرکت های سهامی عام به صورت غیرنقد مورد اشاره قانونگذار قرار گرفته است. سرمایه نقدی همان وجوهات نقدی است که معمولاَ قبل از ثبت شرکت از آن به آورده نقدی تعبیر می شود و بعد از ثبت شرکت عنوان سرمایه مادامی که منحل نگردیده است، متعلق به شرکت سهامی عام است اما این سرمایه به صورت غیرنقدی می تواند به اشکال متعددی قابل فرض باشد که عبارتند از سهام ، اوراق قرضه، اوراق مشارکت و نظایر این ها.
همان طور که در مقالات پیش گفتیم، سرمایه زاییده ی آورده های نقدی و غیرنقدی موسسین و پذیره نویسان است که پس از تشکیل و ثبت شرکت سهامس عام و ایجاد شخصیت حقوقی دیگر از اموال شرکاء و سهامداران تلقی نمی گردد بلکه از اموال شرکت سهامی عام محسوب است. بنا به نیاز شرکت سهامی به اموال و ابزار تجارت، اموال متعددی می تواند سرمایه شرکت باشد. شرکت سهامی دارای سرمایه نقدی و غیر نقدی است. سرمایه نقدی وجوهات اسکناس و مسکوکات است که معمولاَ در نزد بانک نگهداری می شود و سرمایه غیرنقدی می تواند اموال منقول و غیرمنقول باشد . اموال منقول اموالی است که به راحتی می توان آن را از جایی به جایی دیگر نقل نمود. بدون این که به خود یا محل خود لطمه وارد کند. مانند خودروهای سبک و سنگین. بالابرنده ها، حفر کننده ها، اما اموال غیرمنقول اموالی هستند که نمی توان آن را از جایی به جای دیگر نقل نمود یا اگر آن را از جایی به جای دیگر نقل نماییم موجب خرابی خود یا محل می شود مانند زمین، بنای ساخته شده، کارخانه . از جهتی دیگر اموالی چون دانش فنی، حق نام تجاری، حق علامت تجاری و حق کسب و پیشه یا سرقفلی و نظایر این ها می توانند سرمایه شرکت باشند اما این که صاحبان سهام و سرمایه در شرکت سهامی عام به چه نحوی می توانند از این سرمایه های نقدی و غیرنقدی شرکت بهره ببرند باید به مواردی چون سهام، اوراق قرضه و اوراق مشارکت اشاره بنماییم که به طور مفصل به هر یک می پردازیم.

• سهام

سهام جمع سهم است به معنای برگ رسید و به مبلغی از سرمایه یک کارخانه یا شرکت گفته می شود. سهم به معنای بهره، نصیب و حظ آمده است. سهام به معنای حصه مشارکت در هر نوع مشارکت و دارایی مشترک گفته می شود و همچنین به معنی حصه شریک در مال مشترک و سندی است که حکایت از مالکیت حصه معین در شرکت تجاری به نام شرکت سهامی کند و صاحب سهم از تمام مزایای مقرر در اساسنامه شرکت استفاده می کند یا سهم عبارت است از سهمی که به صاحب آن حق می دهد قسمتی از منافع شرکت و در بعضی مواقع در موقع انحلال شرکت از قسمتی از دارایی شرکت استفاده کند. سهم واحدی است از سرمایه شرکت که نوع و مبلغ آن را اساسنامه شرکت معین می کند.
قانون تجارت سهم را چنین تعریف کرده است که سهم قسمتی از سرمایه شرکت سهامی است که مشخص کننده میزان مشارکت و تعهدات و منافع صاحب آن در شرکت سهامی می باشد.
سهام شرکت های سهامی از دیدگاه حقوقدانان دو قسم است :
1. سهام سرمایه :
سهم سرمایه سهمی است که نماینده یک قسمت از سرمایه شرکت است. این سهام به صاحب آن حق دریافت منافع و قسمتی از سرمایه شرکت را در موقع انحلال شرکت می دهد زیرا سهام سرمایه از زمان تاسیس شرکت توسط موسسین ایجاد گردیده است.
2. سهم انتفاعی :
سهم انتفاعی سهمی است که به صاحب آن فقط حق دریافت قسمتی از منافع شرکت را می دهد بدون آن که حقی نسبت به سرمایه شرکت داشته باشند این سهم فقط حق دریافت منافع را به صاحبان آن داده و اصولاَ صاحب سهم در موقع انحلال شرکت حقی بر اصل سرمایه شرکت ندارد. سهام انتفاعی ممکن است بعد از تاسیس شرکت نیز به بعضی از اشخاص آن ها در شرکت یا انجام عملی که متضمن منافعی برای شرکت است داده شود. به نظر می رسد این نظریه که با خریدن سهام به غیر از حق طلب حقوق دیگری مانند حق رای و نظایر این ها دارند اما در اموال شرکت شریک نمی باشند در این نوع سهام مورد توجه قرار گیرد.
نقسیم بندی سهام از دیدگاه قانونگذار :
با توجه به تبصره ماده 24 لایحه اصلاح قسمتی از قانون تجارت سهام را می توان به سه دسته تقسیم کرد :
1- سهم با نام :
سهم با نام " سهمی است که در ورقه راجع به آن ، نام صاحب سهم قید شده و یا در دفتر سهام شرکت ثبت شده است " در فرض اخیر باید روی ورقه سهم قید شود که سهم ، بانام است. قانون گذار در مواردی، صدور سهام بانام را الزامی کرده است، مانند صدور گواهینامه موقت بانام سهام ، سهام وثیقه مدیران شرکت ، سهام شرکت های سهامی خاص، سهام شرکت های دولتی.
انتقال سهام بانام ، باید در دفتر ثبت سهام شرکت به ثبت برسد. انتقال دهنده و یا وکیل یا نماینده قانونی او باید انتقال را در دفتر مزبور امضا کند. مزیت سهام بانام در این است که در هنگام سرقت یا مفقود شدن و یا جعل، امکان اثبات ادعا آسان تر است، همچنین امکان کنترل سهامداران این نوع سهام ، راحت می باشد. یعنی؛ شرکت می داند که سهامش در دست چه کسانی است.
2- سهام بی نام :
سهمی است که ورقه راجع به آن متضمن نام صاحب سهم نیست، بلکه به صورت سند در وجه حامل تنظیم می شود. سهم بی نام به صورت سند در وجه حامل تنظیم و ملک دارنده آن شناخته می شود، مگر این که خلاف آن ثابت شود.
مزیت سهام بی نام در سرعت نقل و انتقال و وجود راه گریز از هزینه های قانونی نقل و انتقال قراردادی یا قهری ( ارث) و امکان وثیقه گذاری آسان ( با قبض عین ) است.
3- سهم ممتاز :
وقتی شرکت در حال بحران است، و نیاز به افزایش سرمایه فوری دارد ، هر شخصی که خطر پذیری سرمایه گذاری در شرکت را بپذیرد، مستحق امتیاز است. همچنین وقتی که دو شرکت اذغام می شوند، اصولاَ سهامداران شرکتی که رونق و سوداوری بیشتری دارد، تقاضای امتیاز می کنند. در این موقع شرکت مجبور به ترتیب سهام می شود.
سهام ممتاز سهامی است که به موجب اساسنامه یا طبق تصویب مجمع عمومی فوق العاده، شرکت امتیاز یا امتیازات خاصی نسبت به سایر سهام همان شرکت، به دارنده خود اعطا می کند.

• اوراق قرضه

ورقه قرضه ورقه ای است که قابل معامله و معرف مبلغ وام با سود معین که تمامی یا اجزاء آن در موعد یا مواعد معینی باید مسترد گردد. برای ورقه قرضه ممکن است علاوه بر سود ، حقوق دیگری نیز شناخته شود. مانند این که ورقه قرضه قابل تعویض با سهام شرکت یا قابل تبدیل به سهام شرکت باشد.
منحصراَ شرکت سهامی عام می تواند تحت شرایط مقرر، اوراق قرضه منتشر کند. دارندگان اوراق قرضه حق دخالت در اداره امور شرکت سهامی را ندارند ، و فقط طلب کار شرکت محسوب می شوند. ورقه قرضه ممکن است به قطعات تقسیم شود ، ولی در هر بار انتشار ، مبلغ اسمی اوراق قرضه و ایضاَ مبلغ اسمی قطعات آن باید متساوی باشد. یادآوری این نکته لازم است که پذیره نویسی و خرید اوراق قرضه ، عمل تجاری نمی باشد.
اگر به موجب اساسنامه یا تصمیم مجمع فوق العاده به هیئت مدیره اجازه داده شود که یک یا چند بار اوراق قرضه منتشر کند ، مدت اجاره از دو سال متجاوز نخواهد بود.
اوراق قرضه بر اساس ماده 60 لایحه اصلاحی قسمتی از قانون تجارت باید شامل نکات زیر بوده و امضا شود :
1. نام شرکت 2. شماره و تاریخ ثبت شرکت 3. مرکز اصلی شرکت 4. مبلغ سرمایه شرکت 5. مدت شرکت 6. مبلغ اسمی و شماره ترتیب و تاریخ صدور اوراق قرضه 7. تاریخ و شرایط بازپرداخت قرضه 8. تضمیناتی که احتمالاَ برای اوراق قرضه در نظر گرفته شده است. 9. در صورت قابلیت تبدیل ورقه قرضه به سهام شرکت مهلت و شرایط آن
برای انتشار اوراق قرضه لازم است که :
1. انتشار اوراق قرضه در اساسنامه شرکت پیش بینی شده باشد یا در صورت عدم پیش بینی در اساسنامه ، مجمع عمومی فوق العاده آن را تصویب نماید.
2. کلیه سرمایه ثبت شده شرکت ، از صاحبان سهام دریافت شده باشد.
3. حداقل دو سال تمام از تاریخ ثبت شرکت گذشته باشد.
4. حداقل دو ترازنامه شرکت به تصویب مجمع عمومی عادی رسیده باشد.
رییس و اعضاء هیات مدیره هر شرکت سهامی عام که بدون پیش بینی اساسنامه یا تصویب مجمع عمومی فوق العاده یا بدون رعایت شرایط دیگر فوق الذکر ، اوراق قرضه منتشر نمایند به مجازات محکوم خواهند شد.

• اوراق مشارکت

اولین تعریف قانونی از اوراق مشارکت در تبصره 85 قانون برنامه پنج ساله دوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران مصوب 20/ 9/ 1373 آمده است به موجب این تبصره وزارت مسکن و شهرسازی اجازه یافت مبادرت به صدور اوراق مشارکت کند. البته با تصویب قانون نحوه انتشار اوراق مشارکت تعریف جامع تر و کامل تری در ماده 2 آن قانون ارائه داده است و چنین می گوید که اوراق مشارکت، اوراق بهادار بانام و بی نام است که به موجب این قانون به قیمت اسمی مشخص برای مدت معین منتشر می شود و به سرمایه گذارانی که قصد مشارکت در اجرای طرح های موضوع ماده 1 آن قانون را دارند واگذار می گردد و دارندگان اوراق به نسبت قیمت اسمی و مدت زمان مشارکت در سود حاصل از اجرای طرح مربوط شریک خواهند بود. تعریف ارائه شده در قانون مذکور حکایت از این دارد که برخلاف اوراق قرضه عقدی شرعی و قانونی بین مشارکت کننده و شرکتی که اوراق مشارکت صادر می کند ایجاد گردیده است. شاید بتوان این نوع توافق را به عقد مضاربه نزدیک دانست .
به موجب ماده 5 قانون تحوه انتشار وراق مشارکت، شرکت سهامی ناشر مکلف است تضمین کافی به بازپرداخت اصل مبلغ و سود حاصل در سررسیدهای مذکور در اوراق مشارکت را به بانک کارگزار ارائه نماید که این تضمین باید به بانک کارگزار و قبل از صدور مجوز انتشار اوراق، ارائه و تسلیم شود.
انواع اوراق مشارکت :
1- اوراق مشارکت ساده
ورقه بهاداری است که دارنده آن سود حاصل از مشارکت را به ترتیب مورد توافق، در مواعد مقرر دریافت می کند و در سررسید ورقه تنها حق مطالبه مبلغ اسمی اوراق را از ناشر دارد. این اوراق پس از انتشار، تغییر صورت نمی دهند و در نهایت منجر به استرداد اصل سرمایه و سود حاصل از به کارگیری در پروژه به صاحب ورقه می شود که در این فرض صاحب ورقه با شرکت در یک پروژه خاص شریک است که پس از اتمام پروژه رابطه اش با شرکت قطع می گردد.
2- اوراق مشارکت مرکب
ورقه بهاداری است که دارنده آن علاوه بر دریافت سود مشارکت در سررسید اوراق می تواند مبلغ اسمی ورقه را مطالبه کند یا اوراق خود را با سهام تعویض یا به سهام تبدیل کند. این نوع اوراق به دو صورت منتشر می شوند که عبارتند از :
الف) اوراق مشارکت قابل تعویض با سهام : اوراقی است که توسط شرکت های سهامی عام منتشر و در سررسید نهایی با سهام سایر شرکت های پذیرفته در سازمان بورس اوراق بهادار تعویض می شود.
ب) اوراق مشارکت قابل تبدیل به سهام : اوراقی است که توسط شرکت های سهامی عام منتشر و در سررسید یا زمان مشخص افزایش سرمایه به سهام شرکت های موضوع طرح اوراق مشارکت تبدیل می گردد. این نوع ورقه مشارکت اقتباس کامل از مقررات سابق اوراق قرضه قابل تبدیل به سهام به وسیله قانونگذار بعد از انقلاب اسلامی است زیرا در این اوراق صاحب ورقه می تواند در صورتی که وضع شرکت ناشر به دلیل اقتصادی و سوددهی بهتر از زمان انتشار اولیه ورقه مشارکت باشد با تبدیل ورقه خود به سهم از بهبود وضعیت اقتصادی شرکت بهره گیرد.
برخلاف اوراق قابل تبدیل به سهام قانونگذار با وجود اقتباس از لایحه اصلاحی 1347 رژیم حقوقی این نوع اوراق را از رژیم حقوقی اوراق قرضه قابل تعویض جدا نموده و دست به ابداعی زده است یعنی در صورت تمایل صاحب ورقه می تواند با سهام سایر شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار ورقه خود را معاوضه کند که در این صورت ناشر باید حداقل به میزان اوراق مشارکت قابل تعویض موجود به سهام شرکت را تا سررسید نهایی نگهداری کند یعنی شرکت ناشر الزامی به افزایش سرمایه خود و نیز صدور سهام جدید برای تعویض با اوراق مشارکت متقاضیان تعویض را ندارد.
ثبت شرکت فکر برتر
{ مجری ثبت انواع شرکت های تجاری }